Kropla oliwy

Moje sycylijskie wakacje

Kobieta z workiem na głowie

Przenosiny do Mosè odbywały się etapami.
Wczesnym rankiem Paolo, nasz kierowca, ładował na jeepa
walizki, pakunki oraz rozmaite środki czyszczące i wiózł na
zwiad Filomenę i Caterinę – miały wysprzątać dom i rozmieścić
w spiżarni zapasy przed naszym popołudniowym przyjazdem.
Jazda z Agrigento, gdzie mieszkaliśmy, do naszego wiejskiego
domu w contrada Mosè nie trwała długo – najwyżej dwadzieścia
minut – toteż po śniadaniu Paolo już wracał do miasta, by
zabrać drugą partię ładunku oraz pozostałych pasażerów: Julinkę,
czyli Giulianę, jak nazywaliśmy naszą węgierską nianię,
Franceskę, siostrę Filomeny, a zarazem „wyrafinowaną” pokojówkę
mamy, która zostawała wtedy akurat w domu, by podawać
do stołu moim rodzicom, oraz mnie samą. Za jeepem jechała
lancia – czerwone coupé, jedyne takie w Agrigento – którą prowadził
tata. Na miejscu pasażera siedziała mama z moją siostrą
Chiarą na ręku.
Od pierwszych dni maja w naszym domu czekało się już tylko
na hasło do przeprowadzki. Tata, który lubił podejmować nagłe
decyzje, dawał je z co najwyżej dwudniowym wyprzedzeniem,
należało zatem być zawsze przygotowanym. No i byliśmy. Już
od Wielkanocy mama kupowała i gromadziła rzeczy potrzebne
do otwarcia na lato domu w Mosè: wybielacz, detergenty, szare
mydło, spirytus, świece i wosk do podłóg. W tym samym czasie
Filomena i Francesca prały, prasowały i układały w koszach pościel,
obrusy i ręczniki z Mosè, które poprzedniej jesieni zostały
jak co roku przywiezione do Agrigento z obawy przed wilgocią.
Caterina z kolei zajmowała się przygotowywaniem worków warzyw,
paczek cukru, herbaty, kawy, makaronu, ryżu, tuńczyka
w oliwie i solonych sardeli w ilościach, które pozwoliłyby wykarmić
pułk wojska. Walizka z przeznaczonymi na wieś ubraniami
moimi i Chiary była przygotowana zawczasu. Na zabranie czekały
już także książki i gry, podobnie jak zapas plastrów, waty
i wody utlenionej, przygotowanych przez Giulianę z myślą o naszych
nieuchronnych skaleczeniach.
Wszystko to wyglądało, jak gdybyśmy właśnie mieli wyruszyć
na wyprawę do jakiegoś zapomnianego przez Boga i ludzi miejsca
po drugiej stronie Sycylii, z którego przez całe wakacje nie
będzie można dotrzeć do jakichkolwiek zamieszkanych terenów.
Tamtego roku – a był to rok 1950 – pojawiła się jednak pewna
przeszkoda. Otóż w dniu wyznaczonym na przeprowadzkę niespodzianie
wpadli do nas krewniacy z Castelvetrano i trzeba
było ich zaprosić na obiad. Mama wysłała do kuchni Franceskę,
by powiedziała Caterinie, że nie może jechać, bo jest potrzebna,
a Filomenie, że do Mosè pojedzie sama z Paolem. I stało się coś
niesłychanego: Filomena odmówiła, i to tak, żeby usłyszano ją
w całym domu. Giuliana, pod pretekstem, że chce przymierzyć
z nami fartuszki, prędko zaprowadziła nas do pokoju krawcowej
Meliny, bo sąsiadował on z pokojem kuchennym i stamtąd
mogła bez trudu wszystko podsłuchać. Filomena chciała,
by zamiast niej do Mosè pojechała Caterina, a ona tymczasem
zastąpiłaby ją w kuchni. Stwierdziła, że Caterina jest wdową,
a ona „panienką” i gdyby ktoś zobaczył ją sam na sam z Paolem
w samochodzie, zrujnowałoby to jej reputację, nie pozwalając jej
już nigdy znaleźć sobie męża. Caterina nie chciała nawet o tym
słyszeć: „Ja jestem kucharką, a nie pokojówką jak ty”. A ponieważ
– ciągnęła – jest kucharką, to do niej należy zajmowanie
się spiżarnią w Mosè, i tak też się stanie. Podnosząc wciąż głos,
dodała jeszcze, że i ona ma reputację, której musi bronić: „I nieważne,
czy jest się wdową, panienką czy mężatką!”. A jeśli to,
co mówi Filomena, jest prawdą, samotna jazda z Paolem jej też
by zszargała opinię. Filomena na to odwrzasnęła ile sił w płucach,
że i tak ją biorą na języki z powodu, w jaki ona i chłopak
ze sklepu patrzą na siebie. Caterina wtedy nie wytrzymała i wykrzyczała
jej w twarz to, o czym wszyscy wiedzieli, mianowicie,
że pomimo ogromnych wysiłków matki zbliżająca się do
czterdziestki Filomena, grubawa i zdecydowanie nieładna, nie
tylko nie dostała jak dotąd żadnej propozycji małżeńskiej, lecz
i nigdy jej nie dostanie, bo pisane jest jej zostanie starą panną,
nie to, co jej siostrze, Francesce, młodszej i sympatycznej, która
propozycji miała na pęczki.
Chcąc za wszelką cenę uciszyć Caterinę, Filomena, która
słynęła z tego, że nie umiała gotować, wypaliła: „Jesteś zazdrosna,
bo gotuję lepiej od ciebie! Też mi z ciebie »kucharka
«!”. Caterina roześmiała się i odgryzła w tym samym tonie,
mówiąc, że to między innymi dlatego, że tamta nie potrafi nic
a nic gotować, nie znalazła i nie znajdzie sobie męża! I mało
tego, don Paolo jest ojcem rodziny i skoro w ciągu swej trzydziestoletniej
służby u baronów Agnellów nigdy nie nadskakiwał
żadnej służącej, to jej też nie zacznie. Caterina dodała
też, że nikt, widząc ich w jeepie pana barona załadowanym po
sam czubek workami, tobołkami i szmatami oraz z wiadrami
i kijami od szczotek na dachu, nawet nie pomyśli, że wybierają
się na romantyczną przejażdżkę, a tym bardziej, że próbują
razem uciec. „Niedojdo! Nie rozumiesz, że nikt cię nie chce?”.
Wypowiadając te słowa, Caterina z hukiem postawiła na stole
torebkę z pistacjami.
W tym momencie, choć wciąż miałyśmy na sobie niewykończone
fartuszki, Giuliana zaprowadziła nas do mamy, żeby ze
szczegółami opowiedzieć, co się wydarzyło. Krzyki, rzecz jasna,
dochodziły i do salonu, gdzie oczekiwano na powrót taty,
który jeszcze nie wiedział o przybyciu kuzynów. Mama doskonale
je słyszała, ale przez delikatność ignorowała, tymczasem
goście nasłuchiwali i zbulwersowani spoglądali po sobie. Kiedy
Giuliana dobrnęła do końca swej smutnej relacji przerywanej
słowami „no i masz” oraz „rany boskie, co ja słyszę”, a wuj
Marco – obdarzony głębokim głosem, wielki, śniady mężczyzna,
o którym mówiło się, że jest medium – zaproponował, że pójdzie
zobaczyć, co się dzieje, mama nie mogła dłużej siedzieć jak
gdyby nigdy nic. Wstała i sama udała się do kuchni. Ale nawet
jej przyjście nie uspokoiło obu rywalek, więc mama chwyciła
się ostatniej deski ratunku i posłała po Rosalię, żonę dozorcy.
Rosalia była mądrą i sprytną kobietą. Mimo niewielkiej postury
potrafiła zdobyć sobie szacunek rozmówców – na równi
kobiet i mężczyzn – wbijając w nich swe wielkie, świdrujące
oczy. Nie musiała nawet podnosić głosu, żeby jej słuchano i robiono,
co każe. Tak też było i tym razem. Postanowiono więc,
że Filomena pojedzie jednak z Paolem do Mosè, tyle że na głowę
włoży worek, który zdejmie dopiero, gdy jeep znajdzie się na
naszej prywatnej drodze.
Giuliana migiem nas ubrała i sprowadziła do holu na dole,
byśmy wszystkie mogły być obecne przy wyjeżdżaniu jeepa
z bramy. Była przystojną Węgierką, żoną pewnego Sycylijczyka,
który na początku wojny porzucił ją w Trieście dla młodszej
kobiety. Przygarnęło ją wówczas kuzynostwo. Ponieważ
pragnęła niezależności, po pewnym czasie przyjęła w naszym
domu posadę niani.
I choć żywiła głęboką pogardę dla niektórych sycylijskich
obyczajów, bo uważała je za zaściankowe, fascynowały ją. Nigdy
nie przepuszczała okazji, żeby być świadkiem kłótni i rozmaitych
scen, których zresztą nigdy nie brakowało i które zastępowały
jej utracone źródło przyjemności, jakim był dla niej teatr.
(...)