Czas odnaleziony

Podróże z moją matką

Minęło wiele lat od śmierci mojej matki i jeszcze więcej od śmierci ojca, a dwa pudła wypełnione papierami, zdjęciami, listami i notatkami nadal stały nietknięte.

Stały i pokrywał je kurz. Spoglądałam na nie z rosnącą niepewnością. Coś należało z nimi zrobić, a wciąż nie wiedziałam co. Tyle było w nich życia rodziców, że sama myśl o otwarciu wzbudzała obawę.

Nie dlatego, że spodziewałam się odkryć tam jakieś straszliwe sekrety. Sama przecież po pogrzebie mamy opróżniałam jej szuflady i sama odkładałam do pudeł różne papiery. Wtedy jednak próbowałam – choć nie zawsze to się udawało – nie czytać ich. Bałam się emocji. Dopiero gdy przyszła Anetka, moja córka, i zaoferowała mi pomoc, poddałam się. A ona usiadła na podłodze i wyciągała kartkę po kartce, zdjęcie po zdjęciu, mieszała je ze sobą. Miała mnóstwo pytań. Już po chwili siedziałyśmy obok siebie, robiąc coś, przed czym tak bardzo się broniłam. Kiedy Anetka poszła, poczułam ulgę, że mogę powrócić do pakowania szpargałów – a było ich całkiem sporo.

Moje zainteresowania losami rodziny nasilały się i słabły.Czas płynął, a nieprzeczytane książki o wojnie i Szoah, kupione albo darowane przez przyjaciół, obciążały moje sumienie i moje półki. Zwiedzanie muzeum Yad Vashem w Jerozolimie zakończyłam na pierwszym zdjęciu – puste pole i młoda kobieta próbująca własnym ciałem zasłonić dziecko przed składającym się do strzału esesmanem.

Chwila przed egzekucją. Wybuchnęłam niepowstrzymanym płaczem.

Podczas licznych podróży do Polski nie zawsze zajmowałam się sprawami żydowskimi. Ale historia życia moich rodziców, szczególnie mamy, towarzyszyła mi wszędzie.

Pamiętam, jak trwożyły ją najzwyklejsze sprawy. Kiedy wracałyśmy wieczorem pustymi, ciemnymi ulicami Warszawy, bała się pijaków, choć przecież, jak wiadomo, biją oni przede wszystkim swoje żony i dzieci albo tłuką się między sobą. Potem, już w Australii, lękała się małych possumów z zakręconymi ogonkami, które zjadały moje róże.

Ojciec był odważny w sposób dla mnie niepojęty. Ale kiedy myślę o mamie, widzę kobietę, którą do wielkiej odwagi zmusiły okoliczności. Była bardzo dzielna. Najbardziej jednak podziwiałam ją za szlachetność, z jaką traktowała ludzi, za umiejętność wczuwania się w sytuację drugiego człowieka. Żadne ludzkie sprawy nie były jej obce. Często myślałam o wyborach, przed jakimi stawiało ją życie, i o tym, jak zdołała ocalić siebie i mnie podczas wojny i jak dawała sobie radę w trudnych i często niebezpiecznych latach komunizmu.

Mimo tych wszystkich refleksji nigdy nie przyszło mi do głowy, że powinnam o niej napisać. Ta myśl zaświtała mi w głowie dopiero wtedy, gdy zaczęłam tłumaczyć książkę mojej kuzynki Haneczki, jedynej, która przeżyła wojnę na terytorium Polski.

Znałam jej historię, opowiadała mi o niej mama. Ale lektura wspomnień z getta w Białymstoku, opisów codziennego życia i losów jej bliskich, była dla mnie całkiem nowym doświadczeniem. Nagle zrozumiałam, że aby historia życia mamy przetrwała, muszę ją opowiedzieć. Że jestem jedyną osobą, która może to zrobić.

Osiem lat po jej śmierci zaczęłam przetrząsać zawartość pudeł. Trwało to bardzo długo. Do dziś nie przeczytałam części dokumentów, które uznałam na początku za mniej ważne i odłożyłam na bok. Przeglądając papiery rodziców, miałam dziwne uczucie – zwykłe przedmioty, które brałam do ręki, nagle nabierały rangi historycznych świadectw.

Porządkując dokumenty, chciałam ułożyć oddzielnie te, które dotyczyły matki, i te, które dotyczyły ojca. Ale nie dało się tego zrobić – były ze sobą tak splątane jak ich życie. A między tym wszystkim, między fotografiami, dokumentami, kartkami pocztowymi i listami – także tymi ode mnie – przewijało się również moje życie, tak ściśle związane z ich losem.

W miarę pisania i zbierania materiałów moja ciekawość rosła. Chciałam się dowiedzieć więcej. Zrozumiałam, że muszę pojechać do Polski, na Białoruś, do Rosji i Francji. Tak powstawała ta książka.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.