Co robi zdjęcie?

Jeśli — jak pisze holenderska badaczka Mieke Bal — pojęcia to nie statyczne, dane raz na zawsze definicje zjawisk, ale ter - miny w nieustającym procesie stawania, zawierające w sobie „miniaturowe teorie, które pod tą postacią pomagają analizować przedmioty, sytuacje, stany i inne teorie” 1, to pojęcie fotografii rozszerza się dziś jak mapa, która powoli zaczyna pokrywać całe znane terytorium. Obejmuje ono zarówno natychmiastowy sposób obrazowego zapisu rzeczywistości, powszechnie zrozumiały język, świadectwo istnienia i medium sztuki (a więc szczególnego rodzaju fikcji), jak i zbiór wyprodukowanych w okresie niemal dwustu lat sprzętów, procesów i technik. Fotografia jest obecnie już nie tylko przedmiotem analizy, ale coraz częściej — sposobem analizowania, specyficznym językiem, który zapośrednicza widzenie i rozumienie rzeczywistości. Dominujący jeszcze sto lat temu tekstowy przekaz na temat codzienności został współcześnie zdetronizowany przez technologię tworzenia i dystrybuowania zdjęć.

U swojego zarania fotografia fascynowała ludzi jako mechanizm obrazowego zapisu tego, co przed okiem aparatu. Dziś, ze względu na swoją wszechobecność, robi o wiele więcej. Już nie tylko ukradkiem robimy zdjęcie talerza w restauracji, ale camera eats first [aparat je pierwszy]; już nie tylko malujemy się do zdjęcia, ale i sposób, w jaki wykonujemy makijaż, dostosowany jest bardziej do preferencji aparatu niż ludzkiego oka. Fotografia zapisuje rzeczywistość, a w epoce mediów społecznościowych coraz bardziej zależy nam na tym, by nasza rzeczywistość była fotogeniczna w konkretny sposób: instagramowalna. Mimochodem, często nie myśląc o tym nadmiernie, zmieniamy siebie i otoczenie podług wymagań oka aparatu. Bycie w świecie jest na różne sposoby i na wielu poziomach organicznie związane z fotografią. Fotografia już nie tylko ilustruje, lecz także tworzy rzeczywistość.

Refleksja na temat fotografii snuta jest współcześnie przez różne dyscypliny akademickie — historię sztuki, antropologię, kulturoznawstwo czy studia nad wizualnością, a każda z nich dostrzega nieco inne kwestie. Gdy opuścimy spokojne wody dyskursów naukowych, sprawa wcale nie staje się prostsza. W książce, którą oddajemy w ręce Czytelniczek i Czytelników, zdecydowaliśmy się połączyć różne perspektywy, zapraszając do odpowiedzi na pytanie „Co robi zdjęcie?” piętnaścioro Autorek i Autorów. Zależało nam na różnych spojrzeniach: użytkowników, teoretyków, praktyków/fotografów, kolekcjonerów, dziennikarzy i autorów literackiej fikcji, na zestawieniu ze sobą teoretycznych refleksji i osobistych wypowiedzi. To, co na pierwszy rzut oka może wydawać się chaotycznym wielogłosem, jest w gruncie rzeczy świadomie przyjętą metodą, wynikającą z wielości ról, które fotografia przyjmuje, towarzysząc człowiekowi. Nie da się współcześnie stworzyć obrazu fotografii (czy nawet — pokazać jego wycinka), nie łącząc różnych gatunków fotograficznych i literackich, faktów i fikcji, analiz historycznych z prognozowaniem przyszłych technologii i potencjalnych zastosowań fotografii.

Teksty, które powstały na potrzeby tej książki, są skupione wokół pięciu obszarów związanych z tworzeniem i działaniem fotografii: „Technologia”, „Fotografujący”, „Fotografowane”, „Informacja” i „Przyszłość”. Podział ten jest propozycją zespołu kuratorskiego wystawy głównej Muzeum Fotografii w Krakowie, której towarzyszy niniejsza publikacja: Marka Janczyka, Moniki Kozień, Dominika Kuryłka, Marka Maszczaka, Marty Miskowiec i Andrzeja Rybickiego. Zależało nam na tym, by książka — podobnie jak wystawa „Co robi zdjęcie?” — zachęcała do świadomego, krytycznego patrzenia na fotografię, do analizy jej funkcji i form obecności w życiu każdego z nas.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: jakub.nowacki@czarne.com.pl