Będziesz siedzieć

O polskim systemie niesprawiedliwości

W Lisewie Malborskim został brutalnie zamordowany dwunastoletni Marcin. Zginął od siedemnastu ciosów zadanych nożem. Zabójstwo zostało dokonane na tle seksualnym. Głównym dowodem obciążającym Tomasza było przyznanie się do popełnienia przestępstwa, z którego się później wycofał. I opinia osmologiczna, że ślad zapachowy zostawiony na nożu, którym dokonano zabójstwa, należy do niego. W trakcie wizji lokalnej Tomasz nie potrafił wskazać miejsca zbrodni. Według raportu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka świadkowie – mieszkańcy Lisewa – mówili, że policjanci zaprowadzili go tam. Badaniom kryminalistycznym poddano jego odzież, znaleziono na niej i zabezpieczono ślady krwi, ale nie należały one do ofiary. Również włosy znalezione na butach ofiary nie były jego.

Podczas procesu sądowego Tomasz K. nie przyznał się do popełnienia przestępstwa. Sąd Okręgowy w Gdańsku uznał go winnym i skazał na piętnaście lat więzienia. Sąd apelacyjny wyrok podtrzymał.

I sprawy by nie było, gdyby trzy lata później w Łęgowie koło Pruszcza Gdańskiego nie zginął od jedenastu ciosów nożem jedenastoletni Sebastian. Policja aresztowała dwudziestoośmiolatka Piotra T., który przyznał się do zbrodni. A ponadto powiedział, że i tamtego wcześniej w Lisewie Malborskim też on zabił.

Historia Tomasza wywołała pierwszy wstrząs w społeczeństwie. Że są niewinni w więzieniach i że tak łatwo można kogoś skazać za zbrodnię, której nie popełnił. Klinika Prawa „Niewinność” zaangażowała się w walkę o odszkodowanie dla niego.

Tomek siedział cztery lata. Nikt nie poniósł żadnej odpowiedzialności za wsadzenie do więzienia niewinnego. Sąd Najwyższy na wniosek prokuratury wznowił postępowanie i nakazał zwolnić go z więzienia. Potem został uniewinniony. Skarb Państwa wypłacił mu najwyższą w tamtym czasie kwotę trzystu tysięcy złotych.

Po czym Tomasz K. zniknął. Nie odpowiedział na moją prośbę o kontakt, o spotkanie.

Po wielu przeprowadzonych rozmowach wiem już, że każdy niewinny, któremu udaje się wyjść, stara się po prostu o tym zapomnieć. Nie chce do tego wracać.

A listy do kliniki przychodzą cały czas.

Prawnik Marcin Wolny, działający od lat w Klinice Prawa „Niewinność”, szacuje, że na sto takich listów dziesięć zasługuje na szerszą analizę. Z nich jeden czy dwa dotyczą spraw, w których pojawiają się wątpliwości, czy osoba skazana za dokonanie przestępstwa rzeczywiście je popełniła.

– Licząc statystycznie, jeżeli mamy pół miliona spraw karnych rocznie, to załóżmy, że sądy pomylą się w pięćdziesięciu. Przez dwadzieścia pięć lat daje to ponad tysiąc osób – ocenia skalę problemu.

– Istnieje taki stereotyp, że każdy więzień mówi, że jest niewinny, ale to nieprawda – mówi Maria Ejchart-Dubois. Do Kliniki Prawa „Niewinność” trafiają sprawy osób, które odbywają karę dożywocia albo dwudziestu pięciu lat pozbawienia wolności za zabójstwo, którego, jak twierdzą, nie popełniły. – Ich konsekwencja i upór w dowodzeniu swojej niewinności przez tyle lat jest już jakąś przesłanką, żeby pomyśleć, że rzeczywiście tak jest – mówi. I wyjaśnia: – Dlatego, że takiej osobie, mówiąc wprost, nie opłaca się mówić cały czas, że jest niewinna. Bo to na przykład uniemożliwia ubieganie się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, którego przesłanką jest krytyczny stosunek do przestępstwa. Kwestionowanie swojej winy jest uznawane za bezkrytyczny stosunek do przestępstwa.

Spotykamy się po głośnym uniewinnieniu przez Sąd Najwyższy Tomasza Komendy, który spędził w więzieniu osiemnaście lat. Sprawa zszokowała społeczeństwo. Pytano, jak mogło do tego dojść. Maria Ejchart-Dubois twierdzi otwarcie:

– Pan Komenda i tak miał dużo szczęścia. Na końcu miał naprawdę dużo szczęścia – powtarza. – Miał szczęście dlatego, że praca, którą wykonała prokuratura, żeby odkręcić tę sprawę, była nieporównywalnie większa od pracy, którą włożyła, żeby tę sprawę na początku wyjaśnić. Co jest wyjątkiem, bo prokuratura tak nie działa. Nie zajmuje się takimi sprawami, jak sprawdzanie, czy w więzieniu siedzi ktoś niewinny. Pan Komenda miał też szczęście, że w sprawie, za którą został skazany, byli jeszcze inni, nieustaleni sprawcy. To właśnie motywowało prokuraturę do ponownego jej zbadania.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.