Wyjątkowość porządku europejskiego

Historia większości cywilizacji jest opowieścią o rozkwicie i upadku imperiów. Porządek ustanawiany był przez ich wewnętrzne zasady ustrojowe, a nie dzięki równowadze pomiędzy państwami. Był stabilny, kiedy władza centralna była zwarta, stawał się bardziej chaotyczny pod rządami słabszych władców. W systemach imperialnych wojny toczyły się przeważnie na granicach imperium lub przybierały postać wojen domowych. Pokój był tożsamy z zasięgiem imperialnego panowania.

W Chinach i świecie islamskim przedmiotem sporów politycznych było sprawowanie kontroli nad ustanowionymi ramami porządku. Dynastie się zmieniały, ale każda nowa grupa rządząca uważała, że przywraca prawomocny system, który popadł w ruinę. W Europie nie następowała żadna taka ewolucja. Wraz z końcem cesarstwa rzymskiego cechą definiującą porządek europejski stał się pluralizm. Europa jako idea definiowana była na trzy sposoby: jako określone terytorium, jako manifestacja chrześcijaństwa lub społeczeństwa dworskiego, albo jako ośrodek oświecenia warstw wykształconych i nowoczesności. Mimo że traktowano Europę jako jedną cywilizację, nigdy nie miała ona jednego rządu ani jednolitej, stałej tożsamości. Często zmieniała zasady, w imię których jej poszczególne jednostki polityczne rządziły sobą, eksperymentując przy tym z nową koncepcją prawomocności politycznej lub ładu międzynarodowego.

W innych częściach świata okresy rywalizacji konkurentów do władzy przyszłe pokolenia uznały za „wielką smutę”, czas wojny domowej lub „erę militarystów” – za ubolewania godne interludium rozbicia, które należało przezwyciężyć. Europie rozbicie służyło i z podziałów wewnętrznych raczej ona korzystała. Wielość odmiennych i rywalizujących dynastii oraz narodowości postrzegano nie jako „chaos”, który trzeba wykorzenić, lecz w wyidealizowanej wizji europejskich mężów stanu – czasem wyraźnie sobie uświadamianej, czasem nie – jako skomplikowany mechanizm dążący do równowagi, która chroni interesy każdego człowieka oraz jego dobro i autonomię. Przez ponad tysiąc lat w głównym nurcie nowoczesnej europejskiej sztuki rządzenia porządek brał się z równowagi, a tożsamość ze sprzeciwu wobec władzy uniwersalnej. Nie chodzi o to, że europejscy monarchowie okazali się bardziej odporni na chwałę płynącą z podbojów niż ich odpowiednicy w innych cywilizacjach, lub też teoretycznie byli bardziej oddani ideałowi różnorodności. Jeżeli już, to brakowało im siły, aby w sposób zdecydowany narzucać sobie nawzajem własną wolę. Z czasem pluralizm zaczął stawać się wzorcem porządku światowego. Czy w naszych czasach Europa odchodzi od tej pluralistycznej tendencji, czy też spory wewnętrzne w Unii Europejskiej tylko ją utwierdzają?

Wyjątkowość porządku europejskiego

Historia większości cywilizacji jest opowieścią o rozkwicie i upadku imperiów. Porządek ustanawiany był przez ich wewnętrzne zasady ustrojowe, a nie dzięki równowadze pomiędzy państwami. Był stabilny, kiedy władza centralna była zwarta, stawał się bardziej chaotyczny pod rządami słabszych władców. W systemach imperialnych wojny toczyły się przeważnie na granicach imperium lub przybierały postać wojen domowych. Pokój był tożsamy z zasięgiem imperialnego panowania.

W Chinach i świecie islamskim przedmiotem sporów politycznych było sprawowanie kontroli nad ustanowionymi ramami porządku. Dynastie się zmieniały, ale każda nowa grupa rządząca uważała, że przywraca prawomocny system, który popadł w ruinę. W Europie nie następowała żadna taka ewolucja. Wraz z końcem cesarstwa rzymskiego cechą definiującą porządek europejski stał się pluralizm. Europa jako idea definiowana była na trzy sposoby: jako określone terytorium, jako manifestacja chrześcijaństwa lub społeczeństwa dworskiego, albo jako ośrodek oświecenia warstw wykształconych i nowoczesności. Mimo że traktowano Europę jako jedną cywilizację, nigdy nie miała ona jednego rządu ani jednolitej, stałej tożsamości. Często zmieniała zasady, w imię których jej poszczególne jednostki polityczne rządziły sobą, eksperymentując przy tym z nową koncepcją prawomocności politycznej lub ładu międzynarodowego.

W innych częściach świata okresy rywalizacji konkurentów do władzy przyszłe pokolenia uznały za „wielką smutę”, czas wojny domowej lub „erę militarystów” – za ubolewania godne interludium rozbicia, które należało przezwyciężyć. Europie rozbicie służyło i z podziałów wewnętrznych raczej ona korzystała. Wielość odmiennych i rywalizujących dynastii oraz narodowości postrzegano nie jako „chaos”, który trzeba wykorzenić, lecz w wyidealizowanej wizji europejskich mężów stanu – czasem wyraźnie sobie uświadamianej, czasem nie – jako skomplikowany mechanizm dążący do równowagi, która chroni interesy każdego człowieka oraz jego dobro i autonomię. Przez ponad tysiąc lat w głównym nurcie nowoczesnej europejskiej sztuki rządzenia porządek brał się z równowagi, a tożsamość ze sprzeciwu wobec władzy uniwersalnej. Nie chodzi o to, że europejscy monarchowie okazali się bardziej odporni na chwałę płynącą z podbojów niż ich odpowiednicy w innych cywilizacjach, lub też teoretycznie byli bardziej oddani ideałowi różnorodności. Jeżeli już, to brakowało im siły, aby w sposób zdecydowany narzucać sobie nawzajem własną wolę. Z czasem pluralizm zaczął stawać się wzorcem porządku światowego. Czy w naszych czasach Europa odchodzi od tej pluralistycznej tendencji, czy też spory wewnętrzne w Unii Europejskiej tylko ją utwierdzają?