Anna Tomiak

Jurata

Cały ten szpas

fragment

Sosen nie ruszamy

 „Zmiany zachodziły w Juracie codziennie. Domki były w różnej fazie budowy. Niektóre pięknie wykończone, z zadbanymi ogrodami, w innych, w stanie surowym, wstawiano okna i werandy, a jeszcze w innych na fundament kładziono olbrzymie bale drewniane, podstawę konstrukcji domu. Bale przywożono podobno prosto z majątku księcia Radziwiłła i kładziono razem z żywicą, co miało zapewnić im długowieczność. Plotka głosiła, że głównym budowniczym drewnianych domków był majster analfabeta, posługujący się sznurkiem, z zaciśniętymi w odpowiednich odstępach węzełkami”, wspomina w książce Jerzy Stabrowski.

Podczas budowy obowiązywała zasada nienaruszania istniejącego drzewostanu. Na obszernych, całkowicie zalesionych działkach domy stały jak pionki do gry w warcaby. Dzięki temu nikt nikomu nie przeszkadzał ani nie przesłaniał widoku. Budynki dzieliły spore odległości, to też zapewniało prywatność. Spółka proponowała kilka typów bungalowów. Wszystkie były podobnie wykończone, różniły się jedynie wielkością i rozkładem pomieszczeń. Wysokość pozostałych obiektów uzdrowiska – pensjonatów i hoteli – ograniczono do trzech kondygnacji. Działano konsekwentnie, nie zmieniano planów, niczego nie ujmowano ani nie dodawano ad hoc. Jurata miała być przemyślanym, eleganckim kurortem, bez chaosu i nadmiernego zagęszczenia.

 „W przypadku Juraty trudno mówić o wielkiej architekturze, porównywać ją do zabudowy Wzgórza Wawelskiego czy fortyfikacji w Zamościu. Ale nowatorska myśl architektoniczna budzi ciekawość. Pod względem funkcjonalności i estetyki Jurata spełnia swoją rolę równie dobrze dziś, jak w czasach swojej międzywojennej świetności”, napisał wiele lat później socjolog Aleksander Wallis w książce Socjologia i kształtowanie przestrzeni.

Pewnie dziś takich skromnych parterowych domków nie nazwalibyśmy willami, ale to one – spokojne, nieduże, zanurzone w rosnącym wokół sosnowym lesie – stworzyły niepowtarzalny klimat Juraty. Ceny ustalone w pierwszym okresie wynosiły: „od zł 18.000 za trzypokojowy domek z kuchnią, ubikacją, kąpielą, piecami, wodociągiem, kanalizacją, instalacją elektryczną, włącznie z działką od 400 do 500 mkw.; od zł 8,5 za 1 metr terenów, ustępowanych na prawie wieczystej dzierżawy (na 87 lat), z zastrzeżeniem korzystania ze wszystkich inwestycji Uzdrowiska. Wygodne raty. Działki od 300 do 2000 mkw.”. Drogo? Raczej tak. W II RP za solidną miesięczną pensję uważano pobory w wysokości 250 złotych, robotnik zarabiał około 95 złotych, robotnica około 50 złotych, inteligenckie małżeństwo w sumie 450 złotych. Bochenek chleba kosztował 0,36 złotego, a obiad w restauracji można było zjeść za złotówkę.

Nie ma wątpliwości, że spółka kierowała ofertę do ówczesnych elit, a one chętnie z niej korzystały. W folderze przecież zachęcano: „Stała temperatura jest w tej miejscowości o wiele łagodniejsza, wobec przykrycia lasów, chroniących od wiatrów, niż to ma miejsce w Gdyni i nawet w Warszawie oraz na całym wybrzeżu morskim. Jeszcze większa różnica na korzyść Juraty daje się zauważyć pod względem ilości dni słonecznych o wysokiej insolacji”.

Wobec tego Wacław Sawicki, przed wojną znany adwokat w Bydgoszczy, też zdecydował się na budowę bungalowu w Juracie. Jego syn, profesor Jerzy Sawicki, pisze w swoich wspomnieniach: „Pamiętam, że gdyński architekt Antoni Śpiewakowski którejś niedzieli przyjechał do Bydgoszczy, by uzgodnić z rodzicami wstępny szkic […]. W łazience przewidziano wannę wpuszczaną w podłogę, tak by brzegi znajdowały się na poziomie 15 cm, oraz miejsce na bidet, na ścianach – jasno­niebieską glazurę, na podłodze – czarno-białą terakotę. Ciepła woda miała pochodzić z bojlera zasilanego przez wężownicę, umieszczoną w kanale dymowym w kuchni. Osobne WC zaplanowano obok łazienki. Pokoje ogrzewały piece, ale mimo to w ścianach należało zachować trasy na przyszłe rury centralnego ogrzewania”. Sawicki ogłosił przetarg na budowę domu, który rozstrzygnięto w hotelu Bristol w Gdyni. Wygrała firma z Pucka, nie najtańsza, ale ciesząca się dobrą opinią. Wywiązała się z zadania i postawiła willę w terminie. A pan Stanisław Sałata, właściciel miejscowego ogrodnictwa, założył wokół niej trawnik i zasadził krzewy.

Co najmniej Palm Beach

Do pierwszych inwestycji spółki, gotowych już w 1929 roku, należał elegancki dworzec PKP z kawiarnią, bocznicą kolejową i dwustumetrowym peronem. W tym samym roku zbudowano jeszcze stację meteorologiczną. A mówimy dopiero o początkach… „Ustalony przez nas plan przewiduje, że około 100 hektarów zostanie rozparcelowane i wydzierżawione […], a reszta terenów, czyli około 50 hektarów, będzie użyta na cele związane z inwestycjami uzdrowiska, jak zadrzewienia, kwietniki, drogi, hotele, kasyno, sanatorium, itp.”, informowała spółka w kolejnym folderze, skierowanym do „miłośników polskiego wybrzeża, a także reflektantów na budowę”, wydanym w 1933 roku. Nad otwartym morzem przewidziano dwa luksusowe hotele, pozostałe – nad zatoką i przy głównej ulicy, pomyślano też o kameralnych pensjonatach, restauracjach, kawiarniach i sklepach. To te obiekty miały uczynić z Juraty co najmniej Palm Beach, choć właściwiej byłoby Pine Beach, bo Jurata leży wśród sosen.

W centrum wyznaczono miejsce na niewielki rynek, dalej park, cztery korty tenisowe, marinę z molem nad zatoką i reprezentacyjny plac z klombami, prowadzący w stronę dworca. „Wobec stale zwiększającej się frekwencji na przyszły sezon letni będzie gotowy nowy gmach hotelowy o pięćdziesięciu pokojach, z pięknym widokiem na Zatokę Pucką […]. Jednocześnie opracowuje się projekt łazienek nad otwartym morzem, z gorącymi wannami morskimi, natryskami, szatniami, kabinami dla kąpiących się oraz kawiarnią i innymi ubikacjami gospodarczymi. Gmach łazienek też będzie wykończony przed początkiem sezonu kąpielowego 1934 roku…”, dowiadujemy się z tej samej broszury. W tym czasie działały już kempingi: „Jedno i dwu­pokojowe z kuchenką; do usług mieszkańców tych campingów oddany jest dom kąpielowy z wodą zimną i ciepłą, natryskami, klozetami itp.”. Ponadto przybyło: „25 will trzy- i czteropokojowych, z których część została sprzedana prywatnym nabywcom. Przy willach ­założono ogrody i kwietniki”.

Jak luksus, to i bezpieczeństwo. Monitoring i systemy alarmowe z powodzeniem zastępował pan Glinka, nocny stróż. Każdego wieczoru wyruszał w długi spacer po Juracie, uzbrojony w rewolwer. Nosił też przewieszony przez ramię skórzany futerał, a w nim specjalny zegar, pozwalający kontrolować jego pracę. Wynalazł go Niemiec Johannes Bürk ze Villingen-Schwenningen w połowie XIX wieku. Na bocznej ściance tego zegara znajdowało się dwanaście otworów i do każdego pasował inny kluczyk, wszystkie ukryto w żelaznych skrzynkach zawieszonych na słupach latarni. Chodząc wyznaczoną trasą, pan Glinka mijał jedną skrzynkę za drugą i kolejnymi kluczykami przesuwał tarczę zegara. Dzięki temu wiedziano, kiedy docierał do kolejnego miejsca. Rano przynosił zegar do biura spółki, tam ktoś otwierał jego szklaną pokrywę i wymieniał papierową tarczę. O kombinacjach nie było mowy. Każde uniesienie pokrywy zegara powodowało przecięcie tarczy, a to dowodziło manipulacji.

 „W ciągu kilku lat powstało piękne letnisko. Niczego nie brakowało w tym raiku dla ludzi zamożnych”, zauważyła pisarka Magdalena Samozwaniec. I chociaż świat zmagał się z kryzysem gospodarczym, który dotknął również Polskę, w Juracie przybywało gości. „Chwalą sobie Juratę ci, których się zawsze widziało w Sopocie i w Gdańsku. Ci sobie chwalą przede wszystkim. Taniej i u siebie, i morze lepsze, bo tam mała zatoka, a tu morze prawdziwe, i plaża lepsza, i piasek czysty i drobniutki, taki przyjemny […] i więcej dla nerwów wypoczynku […]”, donosiła „Gazeta Gdańska”. Nie dla wszystkich było taniej. Obowiązywała taksa kuracyjna, wynosząca „od złotych sześciu za dziesięć dni pobytu do złotych dwudziestu za ponad czterdzieści dni”, ale sporo osób mogło korzystać ze zniżek, między innymi urzędnicy państwowi, wojskowi i studenci. Zwolnieni z płacenia taksy byli również weterani, lekarze z żonami i dziećmi, dziennikarze, malarze maryniści oraz służba.

W kwietniu 1934 roku „Dziennik Gdyński” poinformował o zmianach w spółce. Wybrano nowego prezesa, został nim pułkownik Juliusz Borek-Borecki, oraz nowych członków zarządu i rady nadzorczej. Ponadto w związku z ogromnym powodzeniem sezonu 1933 podwyższono jej kapitał zakładowy z miliona do dwóch milionów złotych.

Narady na tarasach

Muszelkę – drewniany, parterowy dom przy biegnącej nad zatoką alei Leśnej numer 21, na obszarze osiedla Oficerskie Domy Wypoczynkowe – przeznaczono na letnią rezydencję prezydenta RP Ignacego Mościckiego. „Przypomina miły, acz skromny domek weekendowy, którego czar polega na pięknym położeniu w bliskości morza i lasów. Chociaż mały rozmiarami, jest nader gościnny, nieraz przy śniadaniu czy obiedzie gromadzi się tam kilkanaście osób, zaproszonych przez Głowę Państwa i jego dostojną Małżonkę, która czyni honory domu z uroczą uprzejmością…”, napisała „Gazeta Gdańska” w 1937 roku. Mościcki lubił morze, chętnie odwiedzał wybrzeże. Latem tego roku na drewnianym tarasie w Juracie odbywał narady ze współpracownikami i przyjmował gości, a w niedzielę odpoczywał.

Około południa, po mszy odprawionej w holu Muszelki przez księdza Jana Humpolę, kapelana przybocznego Prezydenta RP, odbywał spacer w kierunku plaży. Zawsze w towarzystwie adiutanta, obaj oczywiście w strojach plażowych. Kilkuosobowa grupa ochrony trzymała się jakieś dwadzieścia metrów z tyłu. Kiedy czasem wsiadał do łodzi wiosłowej, adiutant zajmował się sterem, a ochrona płynęła osobno wojskowym pontonem.

Pod numerem 16 przy ulicy Mestwina zatrzymywał się minister spraw zagranicznych Józef Beck. Szef dyplomacji lubił powtarzać, że on do Juraty nie jeździ, lecz do niej ucieka przed warszawskim gwarem. Ale też przyjmował u siebie oficjalnych gości i dyskutował z nimi o sytuacji na świecie. Pierwszy lord admiralicji brytyjskiej Duff Cooper w 1938 roku wpadł właśnie do Juraty. Podobno zachwycił się plażą, wykąpał w morzu, a potem złożył Beckowi obietnicę pomocy wojskowej dla Polski w razie konfliktu z Niemcami. Nigdy jej nie dotrzymał. Cóż, przypłynął do Gdyni na jachcie o mało obiecującej nazwie Enchantress (po angielsku: czarodziejka).

Częstym gościem Becka był generał Władysław Sikorski, odwiedzał go również generał Kazimierz Sosnkowski, właściciel willi przy ulicy Ratibora, oraz marszałek Edward Rydz-Śmigły, mieszkający po sąsiedzku, w domu na skrzyżowaniu ulic Mestwina i Świętopełka. Współczesny prawicowy publicysta Piotr Zychowicz, wyobrażając sobie pokojową konferencję, na której karty rozdają Winston Churchill, Harry Truman i marszałek Polski Edward Rydz-Śmigły, umiejscawia ją w przedwojennej Juracie. „Do historii przeszło zdjęcie tych trzech panów siedzących obok siebie w wiklinowych fotelach”, fantazjuje w książce pod zdumiewającym tytułem Pakt Ribbentrop–Beck. „Nie wiem, czy w willi ministra Becka w Juracie były jakieś wiklinowe fotele”, odpowiedział mu na swoim blogu Romuald Szeremietiew, dystansując się wobec tej wizji.

Latem 1938 roku szef dyplomacji spotkał się w Juracie z wysokim komisarzem Ligi Narodów w Gdańsku Carlem Jacobem Burckhardtem, kiedy ten starał się zapobiec wybuchowi wojny. Wyjątkowo miejscem rozmowy była willa jego sąsiada Janusza Regulskiego, współzałożyciela Siły i Światła, jednego z największych koncernów w międzywojennej Polsce, który wybudował Elektryczne Koleje Dojazdowe (dzisiejszą Warszawską Kolej Dojazdową) i miasto-ogród Podkowę Leśną. Regulski był bardzo zamożny, poza willą w Juracie miał majątek w Zarybiu pod Podkową Leśną, luksusową kamienicę w prestiżowej alei Przyjaciół w Warszawie oraz dwa auta, co przed wojną było rzadkością. Jego żona Halina jeździła lancią, a on chryslerem. Podobno wybrał ten samochód dlatego, że mógł do niego wsiadać i zajmować miejsce na tylnym siedzeniu, nie zdejmując cylindra. Jego syn Jerzy, nieżyjący już wybitny ekonomista, senator I kadencji, wspominał w Życiu splecionym z historią: „Ojciec bardzo pokochał morze, w ostatnich latach przed wojną spędzaliśmy tam wszystkie wakacje. Nasza juracka willa była świetnie położona, przy głównej ulicy łączącej plażę z molem nad zatoką. Miała trzy pokoje sypialne – dla rodziców, mojej siostry Hanki, która zawsze przywoziła jakąś swoją przyjaciółkę, i dla mnie. Za każdym razem była z nami pokojówka, spała we wnęce przy kuchni”.

Nie mniej od polityków polubili Juratę arystokraci, między innymi hrabiowie Potocki i Tyszkiewicz oraz książęta Czetwertyńscy, a także zamożni ziemianie, artyści i ówcześni biznesmeni. Ludwik Pannenko, który posiadał kilka cukrowni, postawił piętrową willę przy Ratibora, a Karol Teodor Buhle, właściciel fabryki włókienniczej w Łodzi, okazały bungalow przy sąsiedniej ulicy Mestwina. Obok stał drewniany dom Jana Wedla, wnuka założyciela fabryki czekolady, który wymyślił ptasie mleczko i przed wojną zatrudniał tysiąc czterysta osób. „Ten dom był rzeczywiście uroczy, parcela dochodziła do brzegu zatoki i miała nawet mały pomost do cumowania łódek. Jan Wedel kupił go w posagu dla córki, ale ona zakochała się w inżynierze – Polaku mieszkającym w Szwajcarii – postanowiła przenieść się do tego górzystego kraju, a dom wystawić na sprzedaż”, wspomina Jerzy Stabrowski.

Natomiast zachowany do dziś malowniczy bungalow nad zatoką, położony u wylotu ulicy Kasztanowej, to zupełnie inna historia. Był prezentem od spółki dla Stefana Kirtiklisa, wojewody pomorskiego w latach 1931–1936, związanego z obozem piłsudczyków. Skąd ta hojność? Możemy się tylko domyślać, w każdym razie wojewoda starał się odwdzięczyć. Zasłynął wykwintnymi przyjęciami, urządzał je na swojej werandzie, często z udziałem znanych aktorów, między innymi Jadwigi Smosarskiej i Eugeniusza Bodo.

Byli i tacy, którzy pragnąc spędzić wakacje w „odpowiednim towarzystwie”, zatrzymywali się w pensjonatach lub hotelach. Nieżyjąca aktorka Małgorzata Lorentowicz-Janczar (wystąpiła między innymi w rolach: Anny Sucheckiej, żony profesora w serialu W labiryncie, i Radczyni w Weselu Andrzeja Wajdy) bywała w Juracie jako mała dziewczynka. Po latach wspominała: „Zabierała mnie tam mama, rzadko widywana, ponieważ ze swoją przyjaciółką Ziutą obracała się w »wielkim świecie« dansingów, wycieczek samochodowych i innych szaleństw [ojciec aktorki Czesław Damięcki, właściciel fabryki farb w Warszawie, nie miewał urlopów, bo pilnował interesów – przyp. aut.]. My, dzieci, pod opieką guwernantki bawiłyśmy się na plaży morskiej, budując zamki z piasku. Najmniej udawało się synkowi Ziuty, Kaziowi. Ze złości wysypywał mi kubełki piachu na głowę, a ja nie pozostawałam mu dłużna. Starałam się utopić niecnego Kazia, jednak guwernantka nie bardzo się na to godziła. Kazio pozostał przy życiu, przynosząc zaszczyt medycynie” (chodzi o znanego dermatologa profesora Kazimierza Jakubowicza).

Przedwojenna Jurata tętniła życiem. Po południu sunęli nad zatokę państwo Beckowie. Pani Jadwiga, nazywana Dziubą, słynęła z elegancji, chodziła otoczona swoim dworem, z córką, jej boną i dwoma rasowymi pieskami. Podobno Józef Beck, doświadczony polityk i dyplomata, bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, budził mniejsze zainteresowanie niż jego żona, bohaterka wielu anegdot. Aby się pobrać, państwo Becko­wie dokonali konwersji z katolicyzmu na protestantyzm, ponieważ oboje stawali już wcześniej na ślubnym kobiercu. W byłej Kongresówce, zgodnie z prawem wyznaniowym, śluby zawierano tylko w kościołach. A że katolicy rozwodzić się nie mogli, radzili sobie inaczej. Po latach Jadwiga Beck (z domu Sałkowska) wydała pamiętniki męża, a także książkę Kiedy byłam ekscelencją, którą sama napisała. Dobrze, że miała co wspominać, bo po wojnie jej życie nie było sielanką. Przez krótki czas mieszkała w Rzymie, potem w Brukseli, resztę życia spędziła w Londynie, gdzie ledwo wiązała koniec z końcem i utrzymywała się z pracy sprzątaczki. Tam zmarła w 1974 roku.

Z panią Beckową konkurowała żona ministra przemysłu i handlu majora Henryka Floyar-Rajchmana, też elegantka, chętnie spacerująca po Juracie. Z kolei marszałek Kazimierz Świtalski, jak zauważyła Samozwaniec, „nie spacerował, lecz chodził z gwiazdą lekkoatletyki Haliną Konopacką-Matuszewską”, rekordzistką świata w rzucie dyskiem. To ona zdobyła dla Polski pierwszy złoty medal olimpijski, ale nad morzem zapominała o sporcie. Stawała się romantyczką, pisała wiersze i malowała.

Diwy i filmowi amanci wpadali przeważnie do hotelu Lido; artyści malarze, między innymi Wojciech Kossak, Mieczysław Lurczyński, Wojciech Weiss, przesiadywali w Juratce, kawiarni-galerii przy Między­morzu 3, przy okazji wystawiali i sprzedawali tam swoje obrazy. Jej właściciel, Wiesław Poznański, również malował. Zginął we wrześniu 1939 roku podczas obrony Kępy Oksywskiej, ale Juratka przetrwała, po wojnie nadal zdobiły ją płótna artystów. A potem kawiarnię zastąpiła lodziarnia. Ona również zdobyła popularność nie tyle dzięki eksponowanej tam sztuce, ile bardzo dobrym lodom, szczególnie jagodowym, których niepowtarzalny smak przeszedł do historii. Dziś w Juratce nie ma lodów ani pejzaży – działa smażalnia ryb.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.