Janis

Życie i muzyka

16 czerwca Big Brother wraz z ekipą – do której należał również pies Janis George, niedawno potrącony przez samochód – ruszyli autem na południe półwyspu, a potem dalej wzdłuż wybrzeża. Tereny Monterey County Fairgrounds – miejsca, gdzie w ciągu ostatnich czterech lat Janis występowała dwukrotnie – zupełnie zmieniły wygląd. „Midway” – obszar, na który wstęp wynosił jednego dolara, bez gwarancji miejsca siedzącego na koncercie – przypominał egzotyczny bazar, na którym rozłożyli swoje dobra sprzedawcy plakatów, świec, rękodzieła, odzieży i kadzideł. Ceny biletów na niedawno odnowiony siedmiotysięczny stadion wahały się od trzech dolarów za miejsce na trybunach do sześciu i pół dolara za składane krzesło w sekcji bliżej sceny. Duże obszary zostały wydzielone dla szefów firm płytowych, VIP-ów i przedstawicieli mediów, którym Taylor wydał tysiąc akredytacji. Folder festiwalowy obiecywał, że za sprawą „niezrównanego systemu nagłośnieniowego hi-fi muzyka będzie się nieść daleko poza arenę, aż do strefy spacerowej”, i informował, że występy nagrywa uznany dźwiękowiec Wally Heider.

            Pierwszego wieczora występowały przede wszystkim popowe zespoły z Los Angeles, Eric Burdon i The Animals oraz duet Simon & Garfunkel. Na obszarze Monterey County Fairgrounds, o powierzchni około dziesięciu hektarów, muzycy swobodnie mieszali się z fanami – niektórzy ubrani w hipisowskie stroje, inni na sportowo, noszący krótkie włosy i bluzy bez kaptura. Na prowizorycznych scenach ustawionych na pobliskim polu kempingowym uczelni organizowano nocne jam sessions. Szacuje się, że na terenach festiwalowych zjawiło się od dwudziestu pięciu do osiemdziesięciu tysięcy fanów. Owsley rozdał tysiące tabletek LSD „Monterey Purple”. „To były prawdziwe dzieci kwiaty – opowiadała później tęsknie Janis. – Naprawdę piękni, delikatni i całkowicie otwarci”.

            Sobotę organizatorzy określili jako Underground Day [Dzień Undergroundu]. Big Brother grał po południu jako drugi zespół. Niewiele osób na widowni słyszało ich wcześniej. „Janis strasznie zżerały nerwy – wspominał John Phillips. – Lou Rawls powiedział jej za kulisami: »Wszystko będzie dobrze. Niczym się nie przejmuj«. A ona po prostu się trzęsła, telepało nią. Ale potem, kiedy tylko weszła na scenę, po prostu tupnęła i zobaczyliśmy prawdziwy Teksas”.

            Po tym, jak Chet Helms entuzjastycznie przedstawił zespół, wyróżniając wokalistkę, Janis zaczęła mocnym i pewnym głosem Down on Me. Jej vibrato natychmiast przykuło uwagę tłumu. Wszystkie popołudniowe występy w parku Golden Gate przygotowały ją i zespół na ten moment. Utwór Combination of the Two rozpoczęło gitarowe solo Sama Andrew oraz odgłos rytmicznego pocierania prętem o güiro przez Janis, która wydała z siebie radosny okrzyk, a następnie odśpiewała swoją odę do San Francisco. Pomiędzy kolejnymi wersami tekstu szybowały jej scatowe wokalizy; publiczność nie zdążyła jeszcze ochłonąć, gdy James Gurley zagrał ostre solo zamykające numer, po czym Janis wykrzyknęła: „We’re gonna sock it to ya!”, a Big Brother natychmiast przeszedł do chaotycznego kawałka Harry, który urwał się, zanim słuchacze zorientowali się, co właściwie jest grane. Peter Albin w roli konferansjera zapowiedział piosenkę Road Block. Janis i Albin, jedynie z akompaniamentem perkusji Dave’a Getza, w zgodnym duecie zaśpiewali folkowe intro Trying to find my road. Potem, gdy tempo przyspieszyło, funkcję głównego wokalisty przejął Albin, a stosowane przez Janis frazowanie call-and-response, dodawało utworowi energii.

            Długimi, pogmatwanymi partiami gitary Gurley rozpoczął ostatni numer – powolnego bluesa Ball and Chain. W uniesieniu, jak gdyby śpiewała do siebie, a nie do tysięcy ludzi, Janis z zamkniętymi oczami łagodnie zaintonowała początkowe wersy, przechodząc stopniowo od delikatnego altu, poprzez soulowe zająknienia, po chropawe wrzaski i skowyty w katarktycznym punkcie kulminacyjnym. Publiczność oniemiała. Intensywna reakcja tłumu popychała Janis dalej, dynamikę piosenki wzmocniły jej pauzy, a następnie pełne bólu wycie. Fani zerwali się z miejsc, ekstatycznie oklaskując jej wokalne akrobacje. Janis wyciskała z utworu każdą kroplę emocji, bez wysiłku przechodząc od dźwięczącego vibrato do żarliwego testifying: „Powiedz mi: dlaczego!”. Tupiąc do rytmu, zakończyła tę krwawą jatkę słowami: „Będę cię kochać aż do dnia, w którym umrę”. Burzliwy aplauz zagłuszył dośpiewywany przez nią delikatnie tytułowy wers.

            „To było tak, jakby ziemia się rozwarła – pisał dwadzieścia pięć lat później Joel Selvin w publikacji zatytułowanej Monterey Pop, będącej kroniką festiwalu. – Publiczność była oczarowana, zaskoczona uwolnieniem tej pierwotnej mocy. […] [Janis] była pierwszym prawdziwym hitem festiwalu, ucieleśnieniem tego, po co wszyscy tam przyjechali”. Dokumentalista D. A. Pennebaker zarejestrował na filmie reakcję widzów, skupiając kamerę na zdumionej twarzy „Mamy Cass” Elliott, wokalistki grupy The Mamas and the Papas, i jej ustach wypowiadających niemo słowo „Wow!”. Janis „przykuła uwagę wszystkich – opowiadała Cass. – Słyszałam wcześniej od Davida Crosby’ego o jakiejś dziewczynie z Teksasu, która śpiewa jak popieprzona. Muszę powiedzieć, że nigdy wcześniej nie widziałam, żeby ktoś występował bez stanika. Janis była naprawdę sexy. To był piorunujący występ”.

            „Kiedy zeszła ze sceny, płakała – wspominał John Phillips. – Nie mogła uwierzyć, że poszło jej tak dobrze. To było dla niej takie emocjonalne przeżycie. Janis ukradła show – wygrała wszystko!” Później, stojąc za kulisami, zapytała Marka Naftalina, klawiszowca The Butterfield Blues Band: „Myślisz, że się udało?”.

            W istocie Pennebaker i jego ekipa filmowa nie zarejestrowali występu Janis i zespołu. Adler i Phillips wynajęli Pennebakera – reżysera, który miał już na koncie dokument poświęcony trasie Boba Dylana po Wielkiej Brytanii w 1965 roku, Dont Look Back – do realizacji kolejnego odcinka serii ABC Movie of the Week (sieć telewizyjna ABC zawarła z producentami umowę opiewającą na czterysta tysięcy dolarów). Muzycy z San Francisco, wciąż podejrzliwi wobec „cwaniaków” z Los Angeles, odmówili podpisania formularza przekazanego im przed wyjściem na scenę. Ponieważ zespoły występowały za darmo, ich managerowie – Karpen, Scully i Danny Rifkin (The Grateful Dead) oraz Ron Polte (Quicksilver Messenger Service) – nie pozwolili na filmowanie bez wynagrodzenia lub gwarancji twórczej kontroli nad materiałem. Jednak Pennebaker, trzydziestopięcioletni nowojorczyk pochodzący z Chicago, był zdeterminowany, aby Janis znalazła się w jego filmie.

            „Wyszła i zaśpiewała tak, że włosy stanęły mi dęba – wspominał. – Powiedziano nam, że nie możemy niczego kręcić, ale wiedziałem, że jeśli nie będziemy mieli Janis, to film będzie nieporozumieniem. Poprosiłem Alberta Grossmana [managera Dylana]: »Pogadaj z jej managerem albo złam mu nogę, zresztą zrób, cokolwiek trzeba zrobić, bo po prostu musimy ją mieć. Nie wyobrażam sobie tego filmu bez tej kobiety, której występ właśnie widziałem«”.

            Za kulisami Dave Getz usłyszał rozmowę muzyków z obsługiwanej przez Grossmana grupy The Paupers, którzy grali poprzedniego wieczora. Jeden z nich pytał drugiego: „Wow! Widziałeś Big Brother & The Holding Company?”. John Phillips natychmiast podszedł do Janis, mówiąc, że ona i zespół mogą wystąpić ponownie, w niedzielę wieczorem, jeśli zgodzą się podpisać kontrakt na filmowanie. Janis zauważyła Grossmana. Do jego klientów należeli też Paul Butterfield i zespół Mike’a Flagfielda, The Electric Flag – występujący tego samego sobotniego popołudnia. Podbiegła do niego i zapytała: „Czy powinniśmy wyrazić zgodę na kręcenie z nami scen do filmu dla ABC?”. Czterdziestojednoletni manager, znany ze swojej bystrości przy zawieraniu umów, odpowiedział po prostu: „Tak, myślę, że tak”.

            Janis, która w ciągu roku przeszła ewolucję od nowicjuszki w zespole do jego głównej atrakcji, zaczęła przekonywać pozostałych muzyków, by się zgodzili. Jednak Julius Karpen kategorycznie odrzucił pomysł kręcenia bez zapłaty i twórczej kontroli nad nagraniami. W ciągu kilku następnych godzin Janis stawała się coraz bardziej nerwowa i zdeterminowana. Przekonywała, że taka prezentacja w całym kraju jest znacznie ważniejsza niż honoraria. Karpen był nieugięty. „Wszystkie te spotkania… – wspominał Getz. – Janis rozmawia z nami, potem z Albertem. Następnie wszyscy spotkaliśmy się z Juliusem. Między nim a Janis doszło do pyskówki. Powiedziała: »Musimy być w tym filmie, a jeśli to oznacza pozbycie się Juliusa, niech tak będzie«”.

            Zespół w końcu się zgodził i Karpen musiał ulec. Big Brother miał powrócić na scenę w niedzielę, ostatniego wieczora festiwalu. Od samego rana w gęstym tłumie gości rozmawiano głównie o wczorajszym występie Janis. „Byłem w pierwszym rzędzie, w sekcji prasowej – opowiadał Richard Goldstein z „The Village Voice”, jeden z pionierów krytyki muzyki rockowej. – Tuż obok mnie siedział Christgau. Jej występ zwalił nas z nóg. Od pierwszej nutki jej głos ogłuszył mnie swoją pierwotną mocą. […] Od razu wiedziałem, że Janis będzie wielką gwiazdą”.

            „Pierwszym wielkim wydarzeniem była Janis Joplin – relacjonował Christgau w swoim reportażu z Monterey dla czasopisma „Esquire” – zwykła porządna dziewczyna z Port Arthur w Teksasie, która być może jest najlepszą wokalistką od czasów Raya Charlesa. Jej głos to w dwóch trzecich Willie Mae Thornton, a w jednej trzeciej Kitty Wells. Do tego ma fantastyczną charyzmę sceniczną. Jej lewy sutek sterczący pod dzianinowym spodnium odznaczał się tak mocno, jakby chciał wykłuć oczy patrzącym, gdy kołysała się, tupała i groziła, że złamie mikrofon lub połknie go. Jako jedyna w czasie tego weekendu otrzymała aplauz, który zawdzięczała nie szumowi robionemu wokół siebie, lecz wyłącznie własnemu »ja«, rozkosznemu i charakternemu”.

            Michael Lydon, reporter „Newsweeka” przeniesiony z Londynu do San Francisco, napisał: „W jasnym słońcu sobotniego popołudnia […] zaistniało jedno z najbardziej fantastycznych zjawisk w całym tym kramie: głos Janis Joplin. […] Janis skakała, zginała się wpół i wykrzywiała swoją całkiem zwyczajną twarz, gdy śpiewała niczym demoniczny anioł. To był blues w stylu »big mamy«, twardy, surowy i mięsisty. […] Akompaniujący jej zespół niósł ją i nią się karmił, grając najgłośniej, jak się da; to brzmienie stało się już znakiem rozpoznawczym San Francisco. Ostatni numer, Ball and Chain, w którym Janis śpiewała (śpiewała? mówiła, płakała, jęczała, skowyczała) długie partie solowe, po raz pierwszy postawił festiwalową publiczność na nogi”.

            Dostrzegli ją także szefowie wytwórni płytowych, w tym nowy dyrektor Columbii, Clive Davis. „Nazwiska Janis nie było na plakatach – wspominał. – Podano tylko nazwę zespołu: »Big Brother & The Holding Company«. Była absolutnie fascynująca, hipnotyczna, przekonująca i poruszająca duszę… Nie ulega wątpliwości, że było to objawienie, które odmieniło moje życie”.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.