Bolało jeszcze bardziej

Zdarzyło się w Atlantydzie

Sklep do Przerośli Gołdapskiej przyjeżdża kilka razy w tygodniu.
Urządził go w rozklekotanym roburze pan Kazio,
który pochodzi z prawdziwej Przerośli. Tej w starej Polsce,
parę kilometrów stąd. Przerośl Gołdapska leży na innych
terenach, na odzyskanych – mówią młodsi, ale starsi mówią –
na zabranych.
Pan Kazio jeździ swoim roburem tymi samymi drogami,
które pięć wieków temu wytyczyli kupcy ciągnący z Litwy
lub ku Litwie, z Królewca albo do Królewca. Kupcy dbali, by
ich wozy nie grzęzły w bagnach, by woły zdołały wciągnąć je
na szczyty wzgórz, żeby drewniane osie nie zapaliły się od
tarcia, kiedy koła uwięzną w piaskach. Trakt wyasfaltowano,
ale zarys pozostał taki sam. Kręty, wiodący to w górę, to w dół.
Niebieski robur z chlebem, proszkiem do prania, lodami
posuwa się ostrożnie. Droga wiedzie wzdłuż jezior, w poprzek
strumieni, przez las, obok omszałych głazów. To kamienie
graniczne dzielące starą Polskę od Prus.
Raptem puszcza się kończy. Na dnie zalanej słońcem doliny
stoi kilka betonowych bloków. Skoszone stoki opadają ku
rzędom dziurawych komórek.
Robur skręca delikatnie, żeby nic nie pospadało z półek,
przystaje na podwórku.
Tło – dolina i stoki znikają. Jest hydrant. Jest wyschnięta
ziemia. Kotek goni kurę. Na sznurkach pranie.
Przerośl Gołdapska.
Wokół samochodu tłumek. Pan Kazio otwiera drzwi,
a mieszkańcy ustawiają się w kolejce. Kobiety kupują chleb
i margarynę, dzieci ściskają w rękach po dwadzieścia groszy na
lizaka.
Ona luksusy ma, segmenty
Wczoraj Włodarski zgadał się z Wrotkiem i Jasińskim i poszli
do Gila. Włodarska wściekła.
– Niech posłucha, jakie są chłopy w Przerośli Gołdapskiej!
Jeden jak pójdzie, to i w nocy do domu coś przyniesie, a drugi
tylko wyniesie, przepije.
Włodarski pracował przy żniwach. Kiedy najmował się u gospodarza,
prosił, żeby mu nie wypłacać dniówki. Bo dniówka
poszłaby „na przelew”, a Włodarski obiecał żonie zamrażarkę.
Ale wczoraj nie wytrzymał i wieczorem wysłał córkę po
pieniądze. Gospodarz dał.
Gil prowadzi melinę.
– U nas jest trzy meliny na dwadzieścia pięć rodzin – wykrzykuje
Włodarska. – Te meliniarze kiedyś na Litwę przez
Ogrodniki jeździli, teraz przez Gołdap po rosyjską wódkę, taką
w kartonach, jak sok, po osiemnaście złotych. Najpierw rojali
szli, a teraz różne wódki – i mercedesy, i petrony. Te meliniarze
czasem to i co dzień jeżdżą! Tam papierosy tańsze są i cukier,
a z cukru też coś się potem da wydusić. Niech posłucha. Oni
chcą po letkiemu żyć. Nie pracować, a żyć. Ludzi odbiedniać.
Sprzedają, mogą choć pogadać, że ten to pije. Wyśmiewają
się. Mają choć okazję. A wie, co ja bym zrobiła? Ja bym zrobiła
wódkę za złotówkę. Mata, pijta! Szlag by trafił połowę. Raz by
człowiek chłopa opłakał, pochował, a jak ubezpieczony, to
jeszcze parę złotych by wpadło za skórkę.
Wczoraj u Gila było tak: zabawa się rozkręca w najlepsze,
a tu wpada policja i Włodarskiego w pysk. To Włodarska
ściągnęła funkcjonariuszy. Obiecała, że jak jej chłopa obiją,
przysięgnie, że to on zaczął awanturę po pijaku. Rano cała
Przerośl Gołdapska dowiedziała się o jej uczynku. Mówili
o tym i w dwojakach, i w czworakach, i tam, gdzie mieszka
po sześć rodzin w bloku.
Jasińska, najbliższa sąsiadka, stwierdziła:
– Mój chłop, jak mu się uda dwa razy na tydzień trzeźwym
wrócić, to już dobrze. Ja to znoszę, bo każdy błędy popełnia.
Wnukowa: – Włodarska luksusy ma, segmenty, nie tak jak
u mnie kredens. Jej mąż ręce do siebie zgina, nie od siebie.
I słusznie, tak robi nawet Ojciec Święty.
Dziembajowa: – Prawda, Włodarski dziesięć dzieci zrobił,
ale dba. Nieraz widziałam, jeździł do Suwałk i dzieciom modne
ubrania kupywał.
Mężczyźni: – Kupił piłę motorową, rower górski, telewizor
i wideło. A że wypije piwo, dwa…
Głupi – myśli, że skasuje pegeer
Włodarska powoli podchodzi do niebieskiego robura. Jest południe.
Przerośl Gołdapska wstaje wcześnie. Od upadłości
pegeeru – sześć lat temu – większość mieszkańców nadal nie
pracuje, ale nawyk pozostał. Ktoś rano doi krowę, ktoś podrzuca
świniakowi śrutę. Do południa zdążyli omówić wczorajsze
zdarzenia u Gila, uspokoiło się. Mimo to Włodarskiej
niespieszno było do kolejki.
– Chleb świeży? – wypytuje pana Kazia.
Żeby wykarmić rodzinę, potrzebuje na tydzień trzydzieści
chlebów świeżych, a tylko dwadzieścia pięć nieświeżych.
Świeży rzadko kupuje. Podeschnięte bochenki leżą na stole.
Włodarska – chuda, z czerwonymi plamami na szyi – gotuje
obiad. Stawia na płycie wielki sagan kartofli i szykuje omastę:
drobno krojoną, zalaną wrzątkiem cebulę. Podrzuca drewno
do kaflowej kuchni.
– Opał to on załatwia. Z lasku gałązki, z tartaku opałków
naniesie. Na zimę trochę naciął, trochę ukradł. A reszta to już
wszystko ja. Niech popatrzy w pokoju: regał, wersalki, fotele
rozkładane. Niech posłucha. Za pegeeru mleko było daremne,
opał i śruta, i mieszkanie, i przedszkole, i działka, pożyczki się
brało, meble się kupywało. Do żołądka nie zajrzysz. Człowiek
nie dojadł, ale ma.
Od upadłości czasy były raz lepsze, raz gorsze. Zaczęło się
tak: dyrektor zawiadomił o likwidacji, a ludzie w śmiech. Głupi
chyba, myśli, że skasuje pegeer. Tu pegeerów więcej jak
kościołów. Ale potem posłuchali, jak to będzie. Dla każdego
odprawa: trzymiesięczne pobory, później niewiele mniejszy zasiłek.
Żony (żadna nie pracowała) mogą się zarejestrować jako
bezrobotne i też dostaną kuroniówkę. (Likwidator: – Przez
rok zasiłki i odprawy wyniosły więcej niż długi pegeeru). Wieczorem
mieszkańcy bloków umyślili, że bezrobocie opłaca się
bardziej niż praca, a kuroniówki będą dożywotnie. Zresztą
pegeery wrócą. A gdyby ziemię kupił bamber? To nas zatrudni.
A jak za mało zapłaci? Zrobi się strajk, bamber weźmie kredyt
i nam da. Następnego dnia czternastu poprosiło o zwolnienie.
Wierzyli, że pegeery wrócą góra za dwa lata. Tymczasem skończyły
im się kuroniówki.
Włodarskim zostało tyle, co z opieki. Mało. Włodarski załatwił
sobie rentę. Płacili mu do lutego, znów został bez środków
do utrzymania. Wtedy Włodarska poszła na pół roku do
pracy przy cegiełkach (wójt z Dubeninek zorganizował roboty
publiczne). Dzięki cegiełkom przez następne pół roku miała
kuroniówkę. Odkuła się.
– Niech patrzy! Kupiłam tapetę. Wraz bym do tej interwencji
poszła. Chciałabym zrobić mieszkanie. Ale żadnych glazurów,
nie, nie. W pierwszym miejscu to bym se kupiła sedes, bo
mam pobity. I sufit bym pomalowała. A jakby co zostało, to
dzieciom na buty. Nie wszyscy mają kozaki, niektórzy w gumowych
chodzą, a te starsze to w adidasach. I nie chorują wcale,
a jak zachorują, to dwie cebulki skroję, cukrem zasypię.
Włodarska opowiada, jak radzą sobie kobiety z Przerośli
Gołdapskiej:
– Ta rower złoży z częściów starych, żeby na bilety nie wydać.
Tamta ziółek nazbiera – kwiat lipowy, od wątroby, od nerwów,
od serca, bo słabowita. W gazetach czytam, co wypisują,
telewizję oglądam. To nie do pomyślenia, ja nie wierzę, że te
ludzie tak biednie żyją. Że króliki z głodu łapią, w mieszkaniach
rozprawiają. Jak w domu niezadbane, to wina wyłącznie
kobiety, że nie stara się. Ja dziesięć dzieci mam i radzę sobie.
Sadła natopię, do szkoły chleb ze smalcem im wyprawiam.
Człowiek i szczawiu, i jagodów nazbiera, i patrzy, żeby swego
mieć – dżemów, kompotów. Kurtki w używanych rzeczach
im kupuję, co rok jedną, pozostałości reszta nosi ze starszego
na młodszego. Najstarszemu to dałam kurtkę całkiem nową,
bo wodę w płucu miał. Wzięłam na kredyt. U pana Kazia też
mam kreskę. A w Dubeninkach ta pani ze spożywczego to jest
naprawdę dobra pani, oni z tym szefem rozumią. Jakby tak
przestali dawać?
(...)