Więźniarki

Drauzio Varella

Więźniarki

fragment

Ze wszystkich udręk, jakie przynosi więzienie, najboleśniejszą jest dla skazanych kobiet poczucie opuszczenia. Odsiadują swoje wyroki zapomniane przez krewnych, mężów, partnerów, a nawet przez dzieci. Społeczeństwo jest skłonne traktować z pewną wyrozumiałością fakt, że czyjś partner lub krewniak płci męskiej trafił za kratki, ale w przypadku kobiety cała rodzina ma poczucie wstydu.

Podczas pobytu w więzieniu mężczyzna może liczyć na odwiedziny jakiejś kobiety, czy to matki, czy żony, narzeczonej, kuzynki lub sąsiadki, i to bez względu na to, czy siedzi w więzieniu w São Paulo, czy innym, oddalonym o setki kilometrów. Kobieta więźniarka zostaje zapomniana.

Bez względu na to, czy pada deszcz, jest lodowato czy panuje skwar, ktokolwiek znajdzie się pod męskim więzieniem w weekend, będzie zaskoczony ilością kolejek, złożonych przeważnie z kobiet, dzieci i morza plastikowych toreb wyładowanych żywnością.

Część odwiedzających pojawia się już wieczorem poprzedniego dnia. Rozstawiają w miejscu początku kolejki kryte plastikiem budy, co zapewnia im pierwszeństwo w sali rewizji, a tym samym więcej czasu na cieszenie się towarzystwem ukochanej istoty.

Przez jedenaście lat ochotniczej pracy w kobiecym zakładzie karnym nigdy nie widziałem ani nie słyszałem o nikim, kto spędziłby noc pod więzieniem, wyczekując pory odwiedzin. Kolejki są króciutkie i także przeważają w nich kobiety i dzieci, męska mniejszość to osoby starsze, głównie ojcowie i dziadkowie. Skromna grupka młodszych ludzi ogranicza się do mężów i narzeczonych zarejestrowanych w programie wizyt intymnych, do którego więźniarki uzyskały dostęp dopiero w 2002 roku, niemal dwadzieścia lat po tym, jak ten program ruszył w więzieniach męskich. A i to tylko dzięki naciskom organizacji broniących praw kobiet.

Niewiele skazanych kobiet może korzystać z tego przywileju. W ośrodku karnym, gdzie pracuję, liczba tych, które przyjmują wizyty intymne, oscyluje między sto osiemdziesiąt a dwieście, co stanowi mniej niż dziesięć procent więziennej populacji.

Wizyty intymne są kluczowe dla podtrzymania związków uczuciowych z partnerami i zachowania integralności rodziny. Izolowanie kobiety w więzieniu przez nieprzerwany ciąg lat powoduje zaburzenia zachowań, komplikacje psychiatryczne i trudności z resocjalizacją.

Spośród siedmiu tysięcy więźniów dawnego Carandiru około tysiąca pięciuset uczestniczyło w programie wizyt intymnych i liczba ta wcale nie odpowiadała rzeczywistości, bo w przypadku tak wielkiej rzeszy ludzkiej praktycznie nie sposób przeszkodzić w spotkaniach potajemnych, a nawet w pojawianiu się w ośrodku prostytutek, których imiona nie były rejestrowane w kartotekach więźniów korzystających z ich usług. W ważne dni świąteczne, jak Dzień Matki, Dzień Ojca lub Boże Narodzenie, w zakładzie pojawiało się od dziesięciu do piętnastu tysięcy odwiedzających.

W te same dni w więzieniach kobiecych liczba gości jest nieporównywalnie mniejsza. W tygodniach poprzedzających Gwiazdkę skazane spędzają dni na malowaniu na ścianach podobizn Świętego Mikołaja, bombek, girland i wypisywaniu życzeń świątecznych wyszukanym liternictwem. Aby nieco zamaskować więzienną scenerię, zakrywają kraty wejściowej klatki do pawilonu zieloną i czerwoną krepiną; barwne wstążki i ozdoby imitujące sosnowe gałęzie zwisają z parapetów wyższych pięter.

Tutaj Boże Narodzenie obchodzi się w ostatnią niedzielę przed 25 grudnia. Kolejki odwiedzających, które ustawiają się przed salą rewizji osobistej, mają najwyżej dwadzieścia metrów. Tworzą je kobiety w najrozmaitszym wieku, obładowane torbami pełnymi kanapek, herbatników, legumin, ciastek, plastikowych pojemników z ryżem, spaghetti, pieczonym kurczakiem, sałatką ziemniaczaną, smażonym mięsem i wielkich butli z napojami chłodzącymi. Te najwątlejszej postury aż się uginają pod tak wielkim ciężarem. W kolejce jest wiele niemowlaków noszonych na rękach oraz zgraja starszych dzieciaków, a matki ze wszystkich sił starają się utrzymać je w ryzach.

Więźniarki oczekujące wizyty gromadzą się w galeriach swoich pawilonów. Nie jest ich wiele. W klatce wejściowej pozostają liderki, a obok nich więźniarka przebrana za Świętego Mikołaja rozdaje dzieciom zgromadzone na stoliku słodycze.

Ta z trzeciego pawilonu, otyła dama, poprosiła mnie:

– Doktorze, proszę zapisać w swojej książce moje pełne imię i niech pan nie omieszka tam wspomnieć, że od lat robię tu za Świętego.

Wzruszający jest błysk w oczach kobiet, kiedy widzą nadchodzące dzieci. Biorą maleństwa na kolana i obsypują je całusami; większe dzieci ujmują za rękę i prowadzą wraz z resztą przybyłych krewniaków w kierunku swoich cel, starannie na tę okazję udekorowanych. W niedziele ogólna liczba odwiedzających oscyluje wokół ośmiuset. Zważywszy, że wiele z nich odwiedza tę samą skazaną, można sobie wyobrazić, ile osadzonych kobiet spędza weekend samotnie.

Kilka lat temu pewnej chmurnej niedzieli zadziwił mnie widok licznych mężczyzn stojących w kolejce. Kiedy w poniedziałek przyszedłem przyjmować chore, spotkałem Maurícia Guarnieriego, naczelnego dyrektora, i spytałem go o przyczynę tak wielu mężczyzn poprzedniego dnia.

– Właśnie przenieśli do nas ponad dwieście nowych kobiet. W pierwszą niedzielę chłopy się pojawiają; po dwóch, trzech weekendach nie ostanie się nawet jeden.

Z ciekawości miesiąc później podjechałem pod zakład w niedzielę. Miał rację.

Znam przypadki, kiedy rodzeństwo trafiało do więzienia za handel narkotykami, a matka podróżowała długie godziny, aby odwiedzić syna przetrzymywanego w ośrodku karnym w interiorze kraju, ale nie zadawała sobie trudu, aby złapać metro i zobaczyć się z córką osadzoną w zakładzie w jej mieście.

Najbardziej dramatyczny z tych przypadków dotyczył dwudziestoletniego chłopaka. Już jako nastolatek używał kokainy i nią handlował, był lojalnym depozytariuszem zakazanego towaru, który policja znalazła za szafą w pokoju siostry, pracownicy zakładu krawieckiego w dzielnicy Brás. Nic nie pomogło, że wziął winę na siebie, wyjaśniając, iż schował kokainę w tym miejscu, aby wykiwać kontrolującą go nieustannie siostrę, ani że matka zapewniała o niewinności córki, o jej wzorowym postępowaniu, i twierdziła, że jest podporą rodziny.

Kiedy matka zaczęła krzyczeć, widząc, jak jej dzieci wpychane są do policyjnego wozu, usłyszała głos jednego z policjantów:

– Niech pani przestanie robić sceny, bo panią też zgarniemy.

Podczas jednej z nielicznych wizyt, jakie złożyła jej matka, córka spytała, dlaczego w każdy weekend odwiedza syna, sprawcę tylu nieszczęść, w zakładzie karnym w Iaras, oddalonym dwieście osiemdziesiąt kilometrów od São Paulo, a ona odsiaduje niewinnie wyrok w samotności.

– Ty masz łeb na karku. On mnie bardziej potrzebuje.

Pierwsi zaczynają ignorować uwięzione partnerki mężowie i narzeczeni. Nie pojawiają się, nie piszą, nie odbierają telefonu, gdy podejrzewają, że ktoś potajemnie dzwoni do nich z więzienia. Nie wahają się nawet porzucić kobiet, które trafiły za kratki, ponieważ chciały im pomóc, na przykład usiłując w dniu odwiedzin przemycić do męskiego więzienia narkotyki, wykryte następnie podczas rewizji.

Kiedy to oni są więźniami, biada kobiecie, która by ich chciała porzucić. Gdyby wdała się w romans z kimś innym, ryzykuje śmiercią.

Leczyłem raz ułożoną, nieśmiałą dwudziestokilkuletnią dziewczynę o smutnej twarzy.

Tylekroć omamiony serdecznymi, a nawet czarującymi uśmiechami, biblijnymi cytatami, spontanicznymi wyrazami skruchy, deklaracjami niezłomnych zasad i niewinnymi spojrzeniami kobiet i mężczyzn, sprawców przerażających zbrodni, unikam osądzania osób, które przyjmuję jako lekarz. Kiedy klną się na swoją niewinność, zawsze wychodzę z założenia, że ryzyko, iż kłamią, jest wielkie; może być bliskie stu procent lub wręcz tyle wynosić, zależnie od spójności przedstawionej opowieści.

Jednak ta dziewczyna nie miała ani tatuaży, ani typowego rozkołysanego kroku, zadziornego spojrzenia, nie używała też charakterystycznej dla tego środowiska gwary.

Była jedyną córką pary Portugalczyków, którzy handlowali słodyczami i słonymi przekąskami w sklepiku upchniętym w betonowej niszy naprzeciwko przystanku autobusowego w okolicach placu Treze, w Santo Amaro w strefie południowej. Opowiedziała mi, że w wieku siedemnastu lat zakochała się bez pamięci w swoim pierwszym chłopaku, kurierze motocyklowym z ulicy na tyłach jej domu. Kiedy miała lat dziewiętnaście, zaszła w ciążę i postanowiła wyjść za mąż, zawodząc oczekiwania rodziców, którzy chcieli, aby zrobiła dyplom z psychologii, zamiast wiązać się z rozwozicielem pizzy.

Opór rodziny zmalał, kiedy okazało się, że wybraniec jest typem pracowitym i dobrze zarabia w zawodzie, w którym aby opłacić comiesięczne rachunki, nie raz patrzy się śmierci w oczy, jeżdżąc po miejskich ulicach. Chłopak zapewniał im w miarę przyzwoity standard życia, dzięki wspaniałomyślnym napiwkom otrzymywanym podczas całodobowych dostaw.

Kiedy dziewczyna obudziła się rankiem w dniu drugich urodzin ich córki, zdała sobie sprawę, że mąż nie wrócił do domu. Po dwóch dniach niepokoju, podczas których krewni i znajomi przeczesywali publiczne szpitale, pogotowia ratunkowe, a nawet Instytut Medycyny Sądowej, otrzymali wiadomość, że został złapany na gorącym uczynku, aresztowany za handel narkotykami i skierowany do ośrodka tymczasowego odosobnienia w Belém.

Nie była w stanie uwierzyć, sądziła, że to nieporozumienie, które w najbliższych dniach zostanie wyjaśnione. Wieczorem zostawiła dziewczynkę z rodzicami i udała się do pizzerii, aby prosić szefa jej męża o wstawiennictwo. Okazało się, że chłopak nie pojawiał się w pracy od paru miesięcy.

Pierwszej niedzieli, kiedy przyszła go odwiedzić, czerwieniła się jak burak, zdejmując majtki i pochylając się przed funkcjonariuszką, która nie miała ani ochoty, ani czasu na zahamowania delikatnych panienek.

Na dziedzińcu mąż objął ją i zapłakał. Wyjaśnił, że został namówiony przez kolegę z pracy, który porzucił pizzerię w Jardins i został świetnie ustosunkowanym w dzielnicy dilerem. Przeciążony zamówieniami potrzebował pomocy motocyklisty znającego dobrze okolicę i zapewniał, że w tej branży ryzyko jest małe, a dochody duże. Jak świeżo upieczony małżonek, któremu zaraz miała się urodzić córeczka, miałby utrzymać rodzinę za nędzne grosze, które zarabiał, rozwożąc pizzę?

Dwa lub trzy widzenia później zastała męża wyraźnie zatroskanego. Nalegała, aby podał powód zmartwienia. Po długich oporach wyznał, że był całkowicie odpowiedzialny za kokainę skonfiskowaną podczas zatrzymania i jeśli nie zapłaci za nią handlarzowi, w więzieniu czeka go wyrok śmierci. Jego dług wynosił dwa tysiące reali.

Wyszła z więzienia zrozpaczona. Nie widziała innego wyjścia, jak poprosić o pieniądze ojca, ale gdyby powiedziała prawdę, nie mogłaby nawet marzyć o wsparciu.

Kłamstwo nic nie pomogło.

– Myślisz, że ja i twoja matka harujemy całe życie po to, aby utrzymywać w pudle jakiegoś łachudrę?

Kiedy przedstawiła mężowi ojcowskie stanowisko, zaczął ją błagać – termin ultimatum wkrótce miał minąć, jego życie było w rękach żony.

W najbliższą niedzielę owinęła taśmą samoprzylepną torebkę ze stoma gramami kokainy i dwie karty SIM do telefonu komórkowego, które jakiś chłopak w bejsbolówce klubu Corinthians i skórzanej kurtce wręczył jej na stacji metra Jabaquara, wsadziła to do prezerwatywy, jeszcze raz zakleiła taśmą i wsunęła sobie cały pakunek do pochwy, wstydząc się samej siebie, jak wyznała ze spuszczonymi oczyma.

W sali rewizji zdradziła ją wyraźna nerwowość. Funkcjonariuszka poprosiła ją jak zwykle, aby ściągnęła majtki i stanęła na czworaka, ale tym razem kazała jej też mocno zakasłać.

Siedziała za kratami już od ponad roku, nie widując córki ani rodziców, którzy nie chcieli jej odwiedzać.

A co z mężem?

–             Nie wiem, czy żyje, czy jest martwy.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.