Porwanie Edgarda Mortary

Skandal, który pogrążył Państwo Kościelne

Łomot rozległ się o zmierzchu. Była środa, 23 czerwca 1858 roku. Anna Facchini, dwudziestotrzyletnia służąca w mieszkaniu Mortarów, zeszła po schodach i otworzyła drzwi. Ujrzała dwóch ludzi: umundurowanego żandarma i mężczyznę w średnim wieku o posturze wojskowego[i].

– Czy tu mieszka signor Momolo Mortara? – spytał żandarm, marszałek Lucidi. Anna potwierdziła, lecz dodała, że Mortary nie ma w domu; bawi na mieście razem z najstarszym synem.

Przybysze odeszli. Anna zamknęła drzwi i wróciwszy do mieszkania, zrelacjonowała niepokojącą scenę swej pracodawczyni, Mariannie Mortarze. Pani domu siedziała akurat przy stole w salonie, zajęta szydełkowaniem. Towarzyszyły jej córki, jedenastoletnie bliźniaczki Ernesta i Erminia. Piątka młodszych dzieci – dziesięcioletni Augusto, dziewięcioletni Arnoldo, sześcioletni Edgardo, czteroletni Ercole i zaledwie sześciomiesięczna Imelda – już spała. Usłyszawszy słowa służącej, Marianna Mortara, z natury nerwowa, od razu zapragnęła, by mąż już wrócił.

Kilka minut później usłyszała, że ktoś wchodzi po schodach na tyłach domu. Zastygła z szydełkiem w dłoni. Wtedy rozległo się stukanie do drzwi, które potwierdziło jej najgorsze obawy. Podeszła i spytała kto tam.

– Żandarmeria – odpowiedział męski głos. – Otwierać!

Marianna miała nadzieję, że zaszła pomyłka – a zarazem nie wierzyła w pomyłkę. Mimo to próbowała wyjaśnić nieznajomym, że trafili do tego samego mieszkania co przed chwilą, tyle że od tylnej strony.

– Nieważne, signora. Jesteśmy z żandarmerii i chcemy wejść do środka. Proszę się nie obawiać, nie zrobimy pani krzywdy.

Otworzyła drzwi i wpuściła nieznajomych. Nie zauważyła reszty oddziału papieskich żandarmów; część z nich stała na schodach, inni kręcili się na ulicy.

Marszałek Pietro Lucidi wszedł do środka. Towarzyszył mu brygadier Giuseppe Agostini po cywilnemu. Niespodziewane pojawienie się papieskiej żandarmerii o tak późnej porze napełniło Mariannę trwogą.

Marszałek, któremu skądinąd nie uśmiechała się cała misja, próbował uspokoić kobietę. Wyciągnął z kieszeni kawałek papieru i oznajmił, że musi wyjaśnić kilka kwestii dotyczących jej rodziny. Następnie poprosił, by wymieniła wszystkich członków gospodarstwa domowego: najpierw męża, potem dzieci, od najstarszego. Marianna zaczęła się trząść.

Tymczasem Momolo i jego trzynastoletni syn Riccardo wracali właśnie do domu. Zdziwił ich widok żandarmów kręcących się pod drzwiami w ten piękny czerwcowy wieczór. Momolo natychmiast pospieszył do mieszkania i ujrzał nieznajomych, przesłuchujących jego przerażoną żonę.

Kiedy tylko wszedł, Marianna zawołała:

– Słuchaj, czego ci ludzie chcą od naszej rodziny!

Marszałek Lucidi nie miał złudzeń: oto potwierdziły się jego najgorsze obawy. Mimo to poczuł ulgę na widok Momola. Z mężczyzną łatwiej sobie poradzić. Powtórzył, że kazano mu sporządzić listę członków gospodarstwa domowego. Momolo, nie mając pojęcia, skąd to złowieszcze zlecenie, zaczął wymieniać kolejne imiona: swoje, żony i ósemki dzieci.

Marszałek sprawdził, czy wszystko zgadza się z jego listą. Potem oznajmił, że chce zobaczyć dzieci. Marianna poczuła prawdziwą trwogę. Mortara wskazał Riccarda, Ernestę i Erminię, poprosił jednak, by pozwolono pozostałym dzieciom spokojnie spać.

Lucidiemu być może zrobiło się przykro, pozostał jednak nieprzejednany. W końcu Mortarowie zaprowadzili dwóch żandarmów do swej sypialni. Tam właśnie na otomanie spał sześcioletni Edgardo. Jego rodzice nie wiedzieli jeszcze, że na liście marszałka imię chłopca było podkreślone.

Żandarm kazał służącej wyprowadzić resztę dzieci z pokoju. Gdy to uczyniła, odwrócił się do Momola i rzekł:

– Signor Mortara, muszę pana z przykrością powiadomić, że padł pan ofiarą zdrady.

– Jakiej zdrady? – spytała Marianna.

– Wasz syn, Edgardo, został ochrzczony i kazano mi go stąd zabrać – powiedział marszałek.

Krzyk matki rozniósł się po całym domu i ściągnął czekających na zewnątrz żandarmów. Przerażone starsze dzieci Mortarów także wcisnęły się do sypialni. Marianna łkała histerycznie. Rzuciła się na łóżko Edgarda i pochwyciła zaspanego chłopca w ramiona.

– Jeśli chcecie mojego syna, najpierw będziecie musieli mnie zabić! – krzyczała.

– Z pewnością zaszła tu jakaś pomyłka. Mój syn nigdy nie został ochrzczony – mówił Momolo. – Kto twierdzi, że był chrzest? Kto kazał go zabrać?

– Ja tylko wykonuję polecenia – tłumaczył się marszałek. – Inkwizytor polecił mi przyjść po chłopca.

Lucidi z rozpaczą zdawał sobie sprawę, że sytuacja wymyka się spod kontroli. W raporcie pisał później: „Nie potrafię wyrazić, jak fatalny skutek wywołały te słowa. Zapewniam, wolałbym zostać tysiąckrotnie wystawiony na większe niebezpieczeństwa, niż oglądać tak bolesną scenę”.