Najlepsi katolicy pod słońcem

Pożegnanie Irlandczyków z Kościołem

          Seks w zimnym klimacie

Parafia uznawała je za rozpustnice czy bezwstydnice i mogły zostać uwięzione […]. Te kobiety były z pewnością przepracowane i niedostatecznie wynagradzane, o ile w ogóle  dostawały zapłatę, i najwyraźniej nikt ich nie szukał.
      Joni Mitchell o powstaniu piosenki The Magdalene Laundries

            Jest czerwiec 2018  roku, piękny słoneczny dzień, w  sam raz na garden party u  irlandzkiego prezydenta Michaela D. Higginsa. Na trawniku na tyłach jego oficjalnej rezydencji, Áras an Uachtaráin, rozstawiono duży ogrodowy namiot. W środku rozmieszczono okrągłe stoły przykryte świeżutkimi białymi obrusami. Mogłoby to być przyjęcie weselne albo obchody rocznicy ślubu. Serwuje się herbatę i  kawę, srebrne tace z kanapkami właśnie zostały uprzątnięte. Grupa kobiet, głównie sześćdziesięcio- i  siedemdziesięcioletnich, zajmuje miejsca, żeby oglądać to, co dzieje się na ustawionej z przodu scenie.
            Wchodzi na nią prezenterka irlandzkiej telewizji Mary Kennedy, żeby je powitać i zapewnić, że mogą się dziś spodziewać „miłych wyrazów uznania”. Dodaje, że „cudownie było usłyszeć historie” gości w tym „uroczystym dniu”. Cudownie?
            Garden party ma uhonorować kobiety, które przeszły przez pralnie magdalenek. Kiedyś irlandzkie społeczeństwo je od‑ rzuciło, pozbyło się ich z widoku. Dziś są gośćmi w najważniejszym domu w kraju, żywym świadectwem innej Irlandii. „Ostatni będą pierwszymi”.
            W dalszej części wygłaszanego ze sceny powitania Mary Kennedy robi aluzje do celu dzisiejszego zgromadzenia, ale nigdy nie mówi o nim wprost:
            – Kiedy wszystkie byłyście, jak przypuszczam, w tej sytuacji, w której byłyście, nie miałyście czasu być nastolatkami, stroić się, chodzić na zabawy i tego typu rzeczy.
            Dzisiejsza impreza ma im to wynagrodzić, twierdzi prezenterka i obiecuje zebranym „dziewczyńskie popołudnie”.
            Wśród stolików z przodu rozlegają się wiwaty. Tymczasem siwowłose damy z tylnej części namiotu patrzą na scenę bez‑ namiętnie. Kiedy później z nimi rozmawiam, okazuje się, że wiele z nich mieszkało przez znaczną część życia poza Irlandią, więc nie miały pojęcia, kim jest Mary Kennedy, i nie wiedziały, jak rozumieć jej uwagi.
            Dwie godziny wcześniej stałem przed Áras z grupką dziennikarzy, niepewny, czego się spodziewać. Zaczęły podjeżdżać autokary, siedzące w środku kobiety – w każdym typie, od babci w dzianinowym komplecie po królową piękności w obcisłym kombinezonie – machały przez okna z szaloną energią. Wysypały się z autobusów jak szklane kulki z woreczka i rozpierzchły na wszystkie strony. Niektóre od razu dały nura do środka rezydencji, inne pomknęły do dziennikarzy.
            –Wszystkie byłyśmy niewolnicami zakonnic i Kościoła – powiedziała jedna, Jenny, zachwyconym dziennikarzom. – Byliście niesamowici, że drążyliście temat, więc dzięki.
            Garden party to jedno z wydarzeń w ramach doniosłych dwudniowych uroczystości zorganizowanych przez grupę wolontariuszek i wolontariuszy Dublin Honours Magdalenes (Dublin Oddaje Cześć Magdalenkom) przy wsparciu finansowym rządu i dublińskiej rady miasta. Z autokaru wysiadła przedsiębiorczyni Norah Casey, jeszcze jedna siła napędowa stojąca za tym zgromadzeniem, wzięła dwie kobiety pod rękę i zaciągnęła je przed kamery.
            –Tu chodzi o godność i szacunek – oświadczyła. – Ten kraj umie oddawać cześć bohaterom, a te kobiety są bohaterkami. Magdalenki to zbiorczy termin na określenie różnorodnej grupy obejmującej co najmniej dziesięć tysięcy kobiet: między innymi samotne matki, ofiary gwałtu i  przemocy seksualnej, sieroty. W Irlandii, w której dorastały, Kościół katolicki i katolickie państwo zachęcały rodziny magdalenek i szersze społeczeństwo do traktowania ich jak śmieci i postrzegania jako jednorodnego zbiorowiska szumowin, puszczalskich i  prostytutek. Grzech, który popełniły, polegał na tym, że ich los unaoczniał rozziew między ideałem a rzeczywistością naszego katolickiego kraju. Zamiast przyznać, że taka prze‑ paść istnieje, albo spróbować rozwiązać problem, zamykano przypominające o  nim niewygodne osoby  – właśnie magdalenki  – w  prowadzonych przez zakony pralniach, gdzie musiały pracować za darmo. Praca miała pokrywać koszty zakwaterowania i wyżywienia oraz być symbolicznym aktem „pokuty” za grzechy. Z relacji samych magdalenek wynika, że były raczej więźniarkami odsiadującymi karę o nieokreślonym wymiarze, bez wyroku skazującego i bez reguł dotyczących warunkowego zwolnienia.
            W zjawisku irlandzkich pralni magdalenek zagadkowa i niewygodna jest nie ich geneza, lecz to, jakim sposobem tak mocno wpisały się w nasz krajobraz i dlaczego przetrwały tutaj tak długo. Podobne instytucje funkcjonowały w epoce wiktoriańskiej w różnych krajach, od Szwecji po Australię, ale na początku XX wieku przystąpiono do ich likwidacji, akurat kiedy irlandzkie pralnie zaczynały działać na wysokich obrotach. Inne państwa zrozumiały, że stary model resocjalizacji jest niedoskonały i podatny na nadużycia. Irlandia – nie. Przekształciła ośrodki dla kobiet, które nie miały dokąd pójść, w zakłady karne, gdzie uwięziono je na nieokreślony czas i zmuszano do ciągłej nieodpłatnej pracy.
            W pierwszych dekadach niepodległości, kiedy tożsamość katolicka zlała się z narodową, w kraju działało około dziesięciu takich pralni, prowadzonych przez cztery zakony: Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia (Sisters of Mercy), Zgromadzenie Irlandzkich Sióstr Miłosierdzia (Religious Sisters of Charity), eudystki (Sisters of Our Lady of Charity) oraz Zgromadzenie Matki Bożej od Dobrego Pasterza (Good Shepherd Sisters).
            Do pralni wiodło wiele różnych dróg: nakaz sądu; przeniesienie ze szkoły poprawczej lub domu matki i dziecka; interwencja pracownika opieki społecznej, duchownego lub policji; wypis ze szpitala albo zakładu psychiatrycznego. Niektóre kobiety i dziewczęta były kierowane do pralni magdalenek bezpośrednio przez swoje rodziny lub organizacje kościelne, między innymi Legion Maryi.
            Amerykański badacz James Smith twierdzi, że dzisiejsze gorące dyskusje na temat pralni magdalenek świadczą o ogromnej zmianie w nastawieniu Irlandczyków i ich gotowości do konfrontacji z przeszłością. Jeszcze w latach osiemdziesiątych XX wieku „w obliczu kontrowersyjnych problemów społecznych tradycyjnie zachowywano milczenie”. Pralnie odgrywały rolę „bastionu kształtującej się tożsamości narodowej”, karząc kobiety, które odbiegały od ideału czystego panieństwa.
           

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.