Miłość to cała moja wina

O kobietach z byłego Związku Radzieckiego

     Na początku XXI wieku w Rosji umacniał się nie tylko autorytaryzm, ale i konserwatyzm. Putinowskie elity polityczne podkreślały, że „bronią tradycyjnych wartości”. Propaganda odmieniała przez wszystkie przypadki wyrażenia: „rodzina”, „rola kobiety”, „prawosławie”. To była nowa rosyjska triada, podobna do tej stworzonej w XVIII wieku przez filozofa Sergieja Uwarowa: „Rosja, samodzierżawie, ludowość”. Rosja Putina miała być krajem, w którym kobieta zna swoje miejsce, to znaczy „stoi przy mężu”, opiekuje się dziećmi i się nie wychyla. W tym samym czasie Aliona Popowa, młoda absolwentka dziennikarstwa, marzyła o karierze reporterki. Na prowincji nie miała na to szans. Z Nowosybirska przeprowadziła się więc do Moskwy.
            Podczas konferencji na temat praw człowieka w Rosji prowadzący przedstawił Popową: „Aliona Popowa, feministka”. Dziewczyna się oburzyła: „Jaka znowu feministka?”, oponowała. „Feministka” – to słowo nie tylko jej się nie podoba, ale wręcz uważała je za obelgę.
            Popowa lubiła się angażować w inicjatywy społeczne (kilka lat później jako wolontariuszka weźmie udział w misjach humanitarnych do Derbentu w Dagestanie i Kraju Krasnodarskiego, by pomagać w likwidacji skutków powodzi). Wiedziała, że w jej ojczyźnie panują bieda i wykluczenie. Słowo„demokracja” dawno stało się wydmuszką. Ale dyskryminacja ze względu na płeć? Popowa uważała, że mają większe problemy. Co prawda, słyszała od kobiet, że są gorzej wynagradzane niż mężczyźni zatrudnieni na tych samych stanowiskach. Słyszała też o wykorzystywaniu seksualnym. Zakładała jednak, że to nie może być powszechna praktyka.
            Z czasem bardziej niż dziennikarstwo Popową zaczęła pociągać polityka. Postanowiła wystartować w wyborach do Dumy Państwowej. Podróżowała po Rosji. Spotykała się z wyborcami na prowincji, w małych miastach i na wsiach. Nikogo nie interesowały jej kompetencje, nikt nie pytał, dlaczego ubiega się o stanowisko deputowanej. Nie padło też pytanie o jej program wyborczy. Nikt z Popową nie dyskutował. Ją się tylko oglądało. Ludzie patrzyli na nią i widzieli nie polityczkę, ale wysoką, smukłą blondynkę. „Taką ładniutką”, słyszała. Traktowano ją jak maskotkę. „Kobieta w polityce” – to wciąż w Rosji egzotyka. Padały pytania: „Czy jest pani mężatką?”; „Czy ma pani dzieci?”. Zdarzały się drwiny. „Jaka z pani krucha blondyneczka”; „A znacie ten dowcip o blondynkach…?”. W Popowej coś pękło. Nie chciała być tak traktowana. Kiedy już wygrała wybory i dostała się do Dumy, zaczęła dojrzewać do feminizmu.
            Popową poznałam w Moskwie na konferencji poświęconej prawom kobiet. To było typowe wydarzenie organizowane przez trzeci sektor – garstka ludzi o podobnych poglądach zastanawiała się, co zrobić, żeby w Rosji (w tym przypadku w kontekście praw kobiet) coś drgnęło. Popowa ujęła mnie spokojem i profesjonalizmem. Była świetnie przygotowana do merytorycznej dyskusji. Poprosiłam ją wtedy, by mi o sobie opowiedziała, ale później rozmawiałyśmy jeszcze wielokrotnie.



2014 rok. W mieszkaniu Popowej zadzwonił telefon. Głos w słuchawce był niewyraźny. Rozpaczliwy. „Przyjedź do mnie, przyjedź”, usłyszała. Popowa szybko rozpoznała swoją najbliższą przyjaciółkę. Natychmiast wsiadła do samochodu. Popowa stanęła nad łóżkiem przyjaciółki i zamarła. Kobieta leżała nieruchomo. Przypominała kawałek mięsa. Ślady krwi, siniaki. Płakała. Rękoma obejmowała brzuch, na który dopiero co spadło kilkanaście ciosów. Popowa spojrzała na partnera (a zarazem oprawcę) przyjaciółki. Był zupełnie spokojny. W milczeniu wyszedł z sypialni i usiadł przy stole w kuchni.
            – Nie umiem spokojnie opowiadać o tym wydarzeniu, choć tyle lat już upłynęło – wyznała mi. – Przeszywają mnie dreszcze. Obiecałam przyjaciółce, że jej partner trafi do więzienia. Popowa zawiadomiła policję o popełnieniu przestępstwa. Umówiła się na spotkanie z adwokatem. „Jesteśmy bezsilni”, powiedział prawnik. Rosyjskie prawo stanowi, że ofiara sama musi wystąpić przeciwko oprawcy. Rodzina i świadkowie zdarzenia nie mają siły sprawczej.
            Przyjaciółka Popowej była w ciąży. Straciła dziecko. Popowa zrozumiała, że żyje w kraju, który broni przestępców, nie ofiar. Po tym zdarzeniu Popowa sięgnęła po raporty na temat przemocy domowej w Rosji. Dowiedziała się z nich, że co czwarta kobieta jest bita przez swojego partnera. Najbardziej poruszyły ją oficjalne dane – rocznie szesnaście milionów osób (w przytłaczającej większości kobiet) pada ofiarą pobicia we własnym domu. To ogromna liczba. A dane mogły przecież być zaniżone. Jaka więc musiała być skala zjawiska w rzeczywistości? Szokowała jeszcze druga kwestia: z powodu pobicia wszczynano rocznie jedynie pięćdziesiąt tysięcy postępowań. Kary? Mandat w wysokości pięciu tysięcy rubli (około trzystu złotych). Jeśli mężczyzna go nie uiści, musi zapłacić „inny domownik”. Czyli kobieta. W trosce o „dobro tradycyjnej rodziny” rosyjska Duma posunęła się dalej – uchwalono prawo, w myśl którego pobicie członka rodzinynie jest przestępstwem. To jedynie wykroczenie. Z czym więc porównać przemoc domową? Z zaparkowaniem samochodu w niewłaściwym miejscu?
            Popowa zaczęła podróżować po Rosji. Spotykała się z kobietami w dużych miastach, dobrze sytuowanymi, i z mieszkankami prowincji, które ledwie wiązały koniec z końcem. Wszędzie słyszała to samo: „pobił mnie”, „popchnął”, „kopnął”, „wymusił seks”. Wiedziała, że trzeba o tym mówić. Zwracała się do wykształconych ludzi reprezentujących środowiska opiniotwórcze (pracowników mediów, organizacji pozarządowych). Podawała przykłady, przywoływała poznane historie. W odpowiedzi słyszała: „A może sama go sprowokowała?”; „Sama sobie winna”; „Kobieta ma dbać o rodzinę, a nie zajmować się sobą”.



Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.