Harald

Czterdzieści lat na Spitsbergenie

Birger Amundsen

Harald

Czterdzieści lat na Spitsbergenie

fragment

Późną wiosnę i lato tamtego roku Harald spędził głównie w Kapp Wijk. Posprzątał szopę na drewno, by przygotować ją do pełnienia funkcji porodówki dla ciężarnej suki, wygotował tran do garbowania foczych skór, w ziemi wymieszanej z psimi odchodami zasiał szczypiorek przesłany mu przez matkę, oczyścił i wysuszył lisie skórki, po czym zawiesił je do wybielenia w ostrym wiosennym słońcu. Słuchał radiowych wiadomości, szczególnie interesując się wojną o Falklandy, w której Argentyna, kraj jego młodzieńczych marzeń, walczyła z Wielką Brytanią. Napisał w swoim dzienniku o storpedowaniu argentyńskiego krążownika General Belgrano. Z tysiąca ludzi na pokładzie zginęło wtedy ponad trzystu.

            Pod koniec maja Maipoq urodziła osiem szczeniąt, cztery psy i cztery suki, a cała stacja traperska pogrążyła się w błogim spokoju. Lód nadal skuwał wody fiordu i z niczym się nie spieszyło.

            Argentyńczycy i Brytyjczycy wciąż niszczyli sobie nawzajem okręty i samoloty, w Polsce panował stan wojenny, a izraelskie siły okrążyły Bejrut, by raz na zawsze rozprawić się z Organizacją Wyzwolenia Palestyny. Harald słuchał o tym wszystkim, a najważniejsze informacje zapisywał sobie w dzienniku.

                W połowie czerwca Argentyńczycy złożyli broń, poddając się po trwającej siedemdziesiąt cztery dni wojnie, która kosztowała życie blisko tysiąca ludzi. „Brytyjczycy odnotowali dwustu pięćdziesięciu pięciu zabitych, stracili też siedem okrętów, głównie fregat i niszczycieli, a także sporo samolotów”, zapisał myśliwy.

            W noc świętojańską, jak nakazywała tradycja, rozpalił nad brzegiem ognisko, zjadł suszone mięso, napił się bimbru i aquavitu, a ucztę zakończył ugotowaną na ogniu kawą. Miał nadzieję, że lody wreszcie puszczą i na horyzoncie pojawią się długo wyczekiwani przyjaciele, ale zamiast tego zaczęło śnieżyć. Padało przez kilka kolejnych dni, a Nordfjord nadal leżał skuty lodem. Szczeniaki biegały luzem, pożerały mięso fok oraz pardw, tyły i rosły jak na drożdżach. Uszy podnosiły się im na łebkach, maluchy zaczynały też powoli szczekać.

            W ostatnich dniach czerwca lód zaczął wreszcie trochę puszczać, ale na dobre ruszył dopiero, gdy z południa zerwał się solidny wiatr. W połowie lipca Harald zwodował wreszcie swoją łódź i popłynął przez fiord do miasteczka z trzema beczkami skór i stosem pustych kanistrów, które planował napełnić paliwem. W pierwszej kolejności odnalazł w Longyearbyen tajemniczego mistera Maløena, który, jak wyszło

na jaw, naprawdę nazywał się Conrad Maløen i rzeczywiście pracował w służbach wywiadowczych. Harald odbył z nim dłuższą pogawędkę, opowiedział o odwiedzinach w Piramidzie i streścił swoją rozmowę z Onistratienką.

            Traper w ogóle nie był zainteresowany odgrywaniem roli pośrednika, ale w zaistniałych okolicznościach nie bardzo miał wybór. A im bardziej próbował nie mieszać się w całą historię, tym bardziej się tylko w nią wikłał. Maløen potwierdził, że Walerij Onistratienko jest powiązany z KGB, i objaśnił, że mężczyzna był kiedyś w tych strukturach grubą rybą, ale czas jego świetności przeminął. Fakt, że służy obecnie na Svalbardzie, tylko to jego zdaniem potwierdza, choć Harald nie potrafił do końca pojąć tej logiki. Zawsze był zdania, że z punktu widzenia KGB archipelag stanowił obszar kluczowy dla imperium.

            Maløen zaprosił myśliwego do siebie na obiad i tak się złożyło, że Harald po posiłku uciął sobie u niego na tapczanie kilkugodzinną drzemkę. Nie sposób wykluczyć, że Onistratienko śledził każdy jego ruch i że kontakt z misterem Maløenem potwierdził tylko jego przypuszczenia co do Haralda.

 

Pewnego letniego dnia myśliwy dostrzegł dwa większe namioty rozbite kilka kilometrów na południe od jego chaty, u podnóży Tschermakfjellet. Wskoczył natychmiast do łodzi, by zbadać, co się dzieje. Przybił do brzegu tuż przy obozowisku i poszedł przywitać się z sąsiadami. W większym z namiotów trafił na dwóch młodych Rosjan i ich około dwudziestoletnią koleżankę. Zaprosili go do środka i zaraz zauważył, że jeden z młodzieńców ma przy pasku kaburę z pistoletem. Rosjanie nosili zazwyczaj broń małokalibrową lub strzelby, porządnych sztucerów właściwie nie miewali, nie wspominając już o tego rodzaju broni.

            – Zaprosili mnie na obiad. Trudno się nam było dogadać, ale oni mieli takie kieszonkowe rozmówki, do których co chwila zaglądali. Znali parę słów po angielsku i norwesku, ale nie dało się z nimi prowadzić rozsądnej rozmowy. Mimo to atmosfera była bardzo miła, podali mi jakąś zupę z nerek czy cholera wie co. Zwróciłem też uwagę na tę dziewczynę. Miała na imię Marina i była ubrana w białą bluzkę, na którą zarzuciła sportową kurtkę. Zauważyłem, że cały czas sobie tę bluzkę poprawia, rozpina i zapina na nowo, a pod nią nie miała stanika. Gdy podawała mi zupę, bluzka była rozpięta prawie do pępka. Nachyliła się nade mną, zapewniając mi doskonały widok. Ale ja jestem szczwanym lisem, więc robiłem dobrą minę do złej gry, zastanawiając się, co oni właściwie knują.

                Miła atmosfera gwałtownie prysła, gdy w wejściu do namiotu stanęła zażywna kobieta. Okazało się, że jest geolożką i komendantką obozu. Gdy weszła do namiotu, Harald natychmiast poczuł, jak „robi się lodowato”. Miał w łodzi sztucer i lornetkę, przeprosił więc gospodarzy na chwilę, popędził na brzeg i schował broń do pokrowca, lornetkę zaś do plecaka. Kiedy wrócił, okazało się, że w ciągu zaledwie kilku minut jego nieobecności w namiocie zaszły wielkie zmiany.

            Marina zapięła bluzkę i podciągnęła suwak sportowej kurtki pod samą brodę. Jej młody towarzysz nie miał już przy pasie kabury z pistoletem, a atmosfera stała się dużo mniej swobodna.

 

Parę dni później Harald zauważył, że przy obozowisku wylądował radziecki helikopter. Zastanowiło go to i po upływie kolejnych kilku dni ponownie wybrał się tam z wizytą. Stwierdził, że występująca „topless” Marina zniknęła. Spytał zażywną kobietę, co się z nią stało, i usłyszał, że dziewczyna wróciła do Piramidy. Geolożka nie opatrzyła tej informacji żadnym wyjaśnieniem, a myśliwy widział po niej, że kłamie.

            Jakiś czas później spotkał się ze swoim dobrym przyjacielem, szefem KGB, i zagadnął go o losy Mariny. Również jego odpowiedź nie wnosiła do historii wiele nowego, za to kończyła się słowami „But she saved my life”, „Ale ocaliła mi życie”.

            Okazało się, że Walerij wybrał się jesienią w towarzystwie „topless Mariny” oraz dwojga innych dziewcząt z Piramidy na przejażdżkę swoją nową łodzią. Na wysokości Kapp Thordsen nawalił mu silnik i zaczęło go znosić w kierunku Bohemanneset. Harald rzeczywiście przypomniał sobie, że widział w tamtym okresie radzieckie helikoptery latające nisko nad fiordem. Łódź dryfowała w najlepsze, a Walerij źle się poczuł – później stwierdzono, że miał zawał. Marina wzięła sprawy w swoje ręce, zrobiła z plandeki coś w rodzaju dodatkowego żagla i w końcu po dłuższym czasie udało się im przybić do brzegu na samym skraju Bohemanneset. Rozpalili tam wielkie ognisko, by zwrócić na siebie uwagę, dzięki temu zostali odnalezieni i uratowani.

 

Jesień przeszła w zimę, a zima – w wiosnę. Harald widywał Rosjan tylko z daleka, gdy przelatywali nad jego stacją. Każdy taki przypadek odnotowywał w dzienniku. 18 marca kwadrans po trzynastej zobaczył radziecki helikopter lecący na północ Dicksonfjordu. Dziesięć minut później maszyna wróciła, kierując

się na Barentsburg. O szesnastej szesnaście dwa helikopter poleciały na północ, ku Nathorstdalen, chwilę później znad gór na wschodzie wyłonił się jeszcze jeden, obierając kurs na Barentsburg. „Coś się chyba u nich dzieje”, zapisał myśliwy.

            Parę tygodni później przed jego chatę zajechały cztery skutery śnieżne. Niespodziewanymi gośćmi okazali się Walerij i trzech mężczyzn z Piramidy. Przybyli drogą przez lodowce na północ od osady, jako pierwsi pokonując trasę, która stała się później standardowym szlakiem do Kapp Wijk, nazywanym przez Haralda „torem radzieckim”.

            Odwiedziny Rosjan wiążą się nieodmiennie z dużymi ilościami alkoholu spożywanymi w krótkim czasie, i tym razem wyprawili więc huczną imprezę. Szef KGB skorzystał też z okazji, by odbyć z myśliwym poważniejszą rozmowę. Poprosił, by Harald zorganizował w Kapp Wijk spotkanie z misterem Maløenem. Nietrudno się było domyślić, dokąd to wszystko zmierza. Myśliwy powiedział w końcu „dość”. Nie miał zamiaru odgrywać dłużej roli pośrednika między KGB a norweskim wywiadem.

            – Czułem, że za chwilę mogę zostać wplątany w coś, nad czym zupełnie nie zapanuję. Za Związkiem Radzieckim nie przepadałem, wręcz przeciwnie, ale do gubernatora też nie czułem wyjątkowej sympatii po całym tym cyrku, który mi zafundował. Jednocześnie musiałem rzecz jasna zachować lojalność wobec norweskich władz.

 

*

 

Po przeciwległej stronie fiordu, patrząc od Piramidy, leży dawna osada górnicza założona przez szkockiego badacza Williama Speirsa Bruce’a. Harald wiedział, że gubernator wykorzystuje jedną z chat w osadzie do celów służbowych.

           – Spytałem mojego dobrego przyjaciela, szefa KGB, czy nie mógłby zorganizować tego spotkania w Brucebyen, a nie w Kapp Wijk, przecież tam mieliby z Piramidy dużo bliżej. Wiedziałem, że kiedy gubernator wybiera się do nich z wizytą, zawsze robi w Brucebyen przystanek, przebiera się w pełen mundur, z tymi tam epoletami i cholera wie czym jeszcze, po czym rusza przez fiord do Piramidy. Walerij odpowiedział: „No, no, too much technical equipment in Brucebyen”, „Nie, nie, w Brucebyen jest za dużo sprzętu”.

            Nawet jeśli Onistratienko powątpiewał na jakimś etapie w powiązania myśliwego z wywiadem lub w to, że pełni on funkcję nieoficjalnego wysłannika gubernatora, teraz wydawał się tego całkiem pewien. Nie miało znaczenia, ile razy słyszał, że Harald jest zwykłym myśliwym i nikt nie przejmuje się jego zdaniem. Przekonany o rozległych kontaktach swojego norweskiego przyjaciela, poruszał z nim kolejne drażliwe tematy, a myśliwy znów musiał powtarzać wszystko Maløenowi.

            Krążyły wtedy plotki, że Rosjanie ukrywają w kopalniach broń. Gubernator otrzymał między innymi meldunek o helikopterze przewożącym z Barentsburga do Piramidy jakiś ciężki podwieszony ładunek, który zerwał się po drodze i spadł na lód. Eldring rozkazał więc swoim ludziom wyruszyć w teren i zbadać sprawę. Spekulowano, że helikopter mógł przewozić jakiś sprzęt wojskowy.

            Onistratienko wyznał Haraldowi, że ma już po dziurki w nosie ludzi gubernatora węszących wokół Piramidy i kopalni. Rosjanie bardzo nerwowo przyjęli również niezapowiedziana wizytę Eldringa z następcą tronu, księciem Haraldem. Onistratienko raz po raz powtarzał, że jego ludzie nie mają obowiązku rozmawiać z nikim oprócz komisarza kopalni na Svalbardzie i że jeśli węszenie wkrótce się nie skończy, mogą przestać przyjmować gubernatora i innych norweskich reprezentantów.

            Harald usiadł i napisał do Maløena list, w którym poinformował o odwiedzinach i wyrażonej przez Onistratienkę chęci urządzenia spotkania w Kapp Wijk. Pismo przekazał znajomym będącym u niego przejazdem i już po kilku dniach Maløen przyleciał do niego helikopterem, by się dowiedzieć, czemu przedstawicielowi KGB tak zleżało na rozmowie. Zarówno on, jak i jego przełożeni byli przekonani, że Onistratienko rozważa przejście na stronę norweską, i mieli nadzieję, że uda się to załatwić właśnie w Kapp Wijk.

 

W trakcie jednej z rozmów Walerij zapytał Haralda o innego pracownika gubernatora związanego z norweskim wywiadem. Onistratienko upierał się, że ten człowiek również był kiedyś w Kapp Wijk. Harald zaprzeczył, nie znał wymienionego przez Rosjanina nazwiska i nie mógł sobie w ogóle przypomnieć takiego człowieka.

            Protesty myśliwego tylko rozjuszyły Onistratienkę. Zażądał, żeby Harald przestał kłamać, nie ma sensu zaprzeczać, on przecież doskonale wie, że ten człowiek był w Kapp Wijk. I to nie raz, ale dwa razy.

            Rosjanie śledzili ruchy wielu osób w Longyearbyen. Jedną z nich był Robin Buzza, Anglik, który w 1975 roku przybył samotnie na Svalbard z Nordkapp łodzią wiosłową, a następnie osiadł w mieście. Zdaniem Onistratienki Buzza należał do brytyjskich służb specjalnych, Secret Intelligence Service, zwanych również MI6. Harald uprzedził Anglika o tych podejrzeniach i doradził mu, żeby nie jeździł do Barentsburga, bo Rosjanie mają na niego oko.

            Towarzyszom Onistratienki udało się również ustalić, że Buzza ożenił się z córką zwierzchnika Północnonorweskich Wojsk Ochrony Pogranicza. Na przyjęciu u gubernatora, na którym gośćmi byli między innymi Rosjanie, a wśród najętych na ten wieczór kelnerek pracowała również żona Buzzy, doszło do incydentu, który zdaniem Walerija ostatecznie potwierdzał, że Svalbardem rządzi tak naprawdę Conrad Maløen. Żona Buzzy postawiła mianowicie talerz przed misterem Maløenem, jeszcze zanim swój posiłek otrzymał gubernator.

            Do spotkania w Kapp Wijk ostatecznie z jakichś przyczyn nie doszło. Maløen nie chciał jednak dać za wygraną i raz po raz naciskał Haralda, prosząc o umożliwienie rozmowy z szefem KGB. Do Longyearbyen przylatywał jeden radziecki samolot miesięcznie, a Onistratienko zawsze pojawiał się wtedy na lotnisku razem ze swoim towarzyszem, „zwyczajnym” Jurijem. Maløen również doglądał lądowań radzieckich samolotów. Harald zaproponował więc, że skoro obaj i tak są już w tym samym miejscu o tej samej porze, to może mogliby ze sobą porozmawiać i ustalić, czego tak naprawdę chce Walerij. Maløen uznał, że to całkiem niegłupi pomysł. Myśliwy próbował potem z niego wyciągnąć, jak też udała się rozmowa na lotnisku, ale otrzymał dość wieloznaczną odpowiedź, że „były to tylko te same bzdury co zawsze”. Pytany o to samo Onistratienko odrzekł krótko: „Mister Maløen seemed to be afraid”, „Mister Maløen wydawał się przestraszony”. Choć z tych relacji trudno było cokolwiek wywnioskować, Harald stwierdził, że coś się musi kroić, a mężczyźni zdołali nawiązać jakąś formę kontaktu. Sam odegrał tylko rolę posłańca, służby wywiadowcze nie miały więc zamiaru informować go o każdym podejmowanym ruchu.

            Pod koniec lipca 1983 roku Harald znów wybrał się do Piramidy. Wiózł w prezencie skórę nerpy i flaszkę smirnoffa, bo jego dobry przyjaciel, szef KGB, szykował się właśnie do opuszczenia Svalbardu na dobre. Mężczyźni rozmawiali do później nocy. Harald przespał się u Onistratienki i następnego dnia ruszył przez Skansbuktę z powrotem do Kapp Wijk.

            Nie ulegało wątpliwości, że norweski wywiad był bardzo zadowolony z Haralda jako pośrednika. Gdy Maløen opuścił swoje stanowisko, a w otoczeniu gubernatora zainstalowano nowego agenta, on również szybko wybrał się helikopterem przez fiord, by poznać pomocnego trapera. Potem już jednak nie utrzymywał z nim kontaktów.

            Kilka tygodni po pożegnaniu z Walerijem Harald wyruszył do Piramidy po raz kolejny, by przywieźć stamtąd beczki, które mu obiecano. Beczki stanowiły na Svalbardzie towar deficytowy, a dla myśliwego, który mógł w nich zasalać focze skóry, by słać je później do dalszej obróbki na stały ląd, były wręcz na wagę złota. Harald poznał następcę Onistratienki, uprzejmego i sympatycznego Wiktora B., który całkiem nieźle posługiwał się językiem szwedzkim. Nowy znajomy załatwił mu w mgnieniu oka trzynaście beczek, co prawda zrobionych ze sklejki, niezbyt solidnych czy szczelnych, ale lepszych niż żadne.

           Od tamtego dnia Harald nie odwiedzał już Piramidy, nie utrzymywał również żadnych kontaktów z Wiktorem B. ani innymi przedstawicielami KGB.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.