Marcelina Szumer-Brysz

Wróżąc z fusów

Reportaże z Turcji

fragment

Sali ma trzydzieści dwa lata i lubi turystów. Nie, nie dlatego, że jego praca polega na sprzedawaniu im pocztówek, breloczków i tureckiego rękodzieła przed wejściem do muzeum w antycznym Efezie. Po prostu dzięki nim nigdy się nie nudzi. Na przykład w zeszłym roku zapobiegł nieszczęściu, które mogło się przytrafić pewnej Polce.

– Koniec września, godzina dwudziesta druga. Wracam samochodem do domu i widzę, że na poboczu stoi dziewczyna i macha – opowiada Turek, który doskonale zapamiętał kuse szorty na zgrabnych nogach. Przystanął zaniepokojony i po angielsku zapytał, co się stało. Polka na to po turecku, że otobus yok, nie ma autobusu, i dalej po angielsku, że następny będzie dopiero o północy. Więc pomyślała, że złapie otostop. – Sama w środku nocy! – Sali się denerwuje, pewien, że żadna Turczynka nie wpadłaby na tak idiotyczny pomysł. Próbował przekonywać, żeby dziewczyna zaczekała na połączenie, chciał nawet postawić jej kolację w restauracji naprzeciwko dworca autobusowego. – A ona uśmiechnięta, że jednak spróbuje, może ktoś ją zawiezie. Naprawdę nie wiedziała, na co się naraża? – zastanawia się.

Nie było wyjścia. Sali, nadkładając jakieś sto kilometrów drogi, odtransportował turystkę pod drzwi hostelu w izmirskiej dzielnicy Bornova.

– Gdyby nie ja, nie wiadomo, co by się stało – mówi z przekonaniem.

Wspomnienie tamtej przygody wywołuje na jego twarzy uśmiech.

Przy wjeździe na autostradę pasażerka zaproponowała, że zapłaci. Sali odmówił, bo co to za zwyczaje, żeby gość – i to jeszcze kobieta! – płacił w jego kraju i w jego samochodzie. Ale dziewczyna była miła, wesoła i rozmowna.

Sali jest ciekaw, czy wszyscy Polacy są tak pogodni.

 

– Polacy? To najbardziej zamknięci w sobie ludzie, jakich znam – twierdzi Memet, dwudziestosiedmiolatek.

Pięć lat pracował w Alanyi, popularnym tureckim kurorcie. Był tam kelnerem i boyem hotelowym. Welcome, guten Tag, dzień dobry. Kilka zwrotów w różnych językach opanował do perfekcji.

– Najcieplej na powitanie reagują Norwegowie i Szwedzi – opowiada. – Przystają, rozmawiają. Goście z Finlandii uwielbiają, jak się im mówi o potrawach, które mogą zjeść, i gdzie warto pójść po kolacji. Następnego dnia wracają i relacjonują, co im się podobało.

Memet nie rozumie, dlaczego Skandynawowie mają w Europie opinię najchłodniejszych. Na wakacjach są zupełnie inni. Przyjeżdżają w wielopokoleniowym zestawie: dziadkowie, dzieci, wnuki. Odpoczywają i są z tego powodu szczęśliwi. Nie narzekają.

– A jeśli spodoba się im obsługa, do końca pobytu lojalnie przychodzą na posiłki właśnie do ciebie.

Do dziś na przegubie Memeta lśni zegarek ofiarowany mu przez starszą norweską parę.

Polakom daleko do odprężonych hojnych Skandynawów.

– To wygląda tak, jakbyście bardzo starali się zrelaksować, ale nie mogli – słyszę. Największe zdziwienie wywołuje fakt, że polscy turyści złoszczą się na dzieci. – Jak coś im spadnie z widelca, jak coś im nie smakuje, jak już się nudzą i wiercą przy stole, na pewno zaraz któreś z rodziców zacznie się wściekać.

Gdy Memet zagaduje albo zaczyna żartować z maluchami, polscy rodzice są kompletnie zaskoczeni. Ale i tak są lepsi niż niektórzy Rosjanie. Ci, twierdzi kelner, bez względu na to, czy z dziećmi, czy bez, do restauracji przychodzą w kąpielówkach i skąpych bikini. Przed wieloma lokalami w Alanyi wywieszane są już nawet kartki z przekreśloną sylwetką w kostiumie kąpielowym. To naprawdę może innym gościom odebrać apetyt.

 

Z badań przeprowadzonych przez naukowców z wydziału turystyki na izmirskim Uniwersytecie Dokuz Eylül wynika, że Turcy na ogół lubią turystów. W najgorszym razie mają do nich stosunek obojętny. Bardzo rzadko, i zazwyczaj ci bez wykształcenia albo z małych wiosek, deklarują niechęć do przyjezdnych i rozwoju turystyki w danym regionie. Najczęściej nawet się z nimi nie zetknęli. Widzieli za to rozdeptane górskie ścieżki i słyszeli hałas dochodzący w środku nocy z kurortowych dyskotek.

– Hałas jest najgorszy – potwierdza Banu Sonmez, rodowita mieszkanka Alanyi. – Czy u siebie też się tak wydzieracie? Szczerze wątpię.

Banu nauczyła się jakoś współegzystować z turystami, których tabuny szturmują jej miasto od maja do września, ale nie potrafi zrozumieć przyjemności prażenia się przez pół dnia na plaży. Sama nad morze chodzi po zmroku, bo za słońcem nie przepada. Ani za widokiem rozgolaszonych panienek. Ostatnio natknęła się na dwie takie, Polki albo Rosjanki, trudno rozróżnić podobne języki, które wieczorem robiły sobie nagie zdjęcia na skałach u podnóża górującej nad miastem twierdzy.

– Kładły się na tych kamieniach, stroiły miny, wypinały pupy – wspomina z niesmakiem. – Fotografowały się nawzajem. Kawałek dalej zebrała się grupka chłopaków, a one nic.

Wieść niesie, że na plaży najchętniej rozbierają się Niemki.

Tureckie badania przeprowadzone w miejscowości Kuşadası potwierdzają, że tubylców martwi najbardziej „upadek obyczajów”, zły wpływ turystów na młodzież i rozwijająca się w kurortach prostytucja.

Banu wspomina jeszcze dwie Włoszki, które robiły sobie zdjęcia w bikini na schodach maleńkiego meczetu. Natknęła się na nie podczas spaceru z kilkuletnią bratanicą.

 

Niektórzy turyści lubią się zaprzyjaźniać, zwłaszcza z kelnerami obsługującymi hotelowy bar. W takim właśnie barze w przeciętnym trzygwiazdkowym hotelu w Alanyi, do którego przyjeżdża sporo Polaków, pracował kolega Memeta.

Najczęściej można ich podzielić na trzy grupy: starsi państwo nastawieni na zwiedzanie, młodzi z dziećmi i mięśniaki z łańcuchami na szyi i tlenionymi pannami u boku. Ci pierwsi zostawiają napiwki, drudzy cieszą się, gdy kelnerzy zagadują do ich dzieci. Ci ostatni sami zachowują się jak dzieci, z tym że duże, silne i rozwydrzone.

– Na takich trzeba uważać – mówi Memet. – Pogadać można, pożartować też, ale żadnych wspólnych imprez!

Jego kolega kilka razy wyszedł z nimi po pracy na jakąś dyskotekę. Następnego dnia on sprzątał stoliki, a oni pływali w hotelowym basenie. Zawołali, żeby się z nimi wykąpał.

– Nie chciał, więc go wciągnęli do wody za nogę, z tacą pełną pustych szklanek. Sama widzisz, dystans musi być.

 

Muhammed, Kurd z konserwatywnego Elazığu, miał dwadzieścia jeden lat, gdy przyjechał do Alanyi. Pokłócił się z kuzynem, dla którego pracował, rzucił na stół kluczyki od służbowego samochodu, spakował torbę, a następnego dnia był już w drodze. Z autobusu zadzwonił do kolegi, żeby ten załatwił mu pracę i dach nad głową, a kiedy po dziesięciu godzinach dotarł na miejsce, czekało na niego i jedno, i drugie.

Pracował w knajpie otwartej dwadzieścia cztery godziny na dobę. Gdy o czwartej nad ranem turyści zwalniali ostatnie stoliki, nadciągała kolejna fala klientów. Miejscowych, którym udało się skończyć pracę.

– W kurorcie nie ma wakacji. Przez dwa lata nawet nie pływałem w morzu. Po robocie szedłem do domu i marzyłem tylko o tym, żeby się położyć do łóżka. Rozrywki? Telewizja. Albo wypad z przyjaciółmi. Gdzieś, gdzie jest cisza.

O to jednak w Alanyi trudno. Na szczęście im dalej od morza, tym mniej turystów.

Miejscowość podzielona jest na strefy. By dotrzeć do tej, gdzie życie płynie normalnie, ceny nie są zawyżone, a mieszkania nie sąsiadują z hotelami, trzeba odwrócić się plecami do morza i iść w górę. Blisko portu, również stanowiącego centrum turystycznego życia, ale już cichsze, mieszkają tacy jak Muhammed, pracownicy barów, kawiarni i restauracji. Tu na ulicach dominują pralnie, suszą się rzędy służbowych uniformów; nikt nie ma czasu robić prania samemu. Rodziny z dziećmi mieszkają wyżej, na zboczu. Tam są zwykłe sklepy, supermarkety, w których woda mineralna kosztuje jedną lirę, a nie pięć.

– Tam nie dudni żadna dyskoteka, na ulicy nie spotkasz pijanego. No i ceny są normalne.

Bo na cenach Muhammed się zna.

Kiedyś do jego restauracji weszła grupa Finów. Sami wzięli sobie menu w brązowej okładce, a Muhammed zaraz przybiegł do nich z innym, w okładce czerwonej. Wytłumaczył, że to, po które sięgnęli, jest po turecku, natomiast to drugie – po angielsku. O tym, że w pierwszym ceny potraw są niższe, już nie wspomniał.

Nie widzi w tym zresztą nic zdrożnego. Wiadomo, że z miejscowych nikt nie będzie zdzierał. Oni znają wartość serwowanych w knajpie posiłków, za porcję iskendera (rodzaj kebabu) nie dadzą więcej niż dwadzieścia pięć lir.

Turysta da.

Pierwsza knajpa Muhammeda mieściła się (i mieści) między strefą turystyczną a mieszkalną. Przychodzili do niej i miejscowi, i turyści. Wśród nich Erhan, menedżer Kaktusa, wówczas jednej z popularnych restauracji w centrum. Spodobała mu się obsługa, zaproponował kelnerowi pracę u siebie. To była niezła okazja, bo i umowa, i w lepszym lokalu, gdzie mało kto chce zatrudniać Kurdów. Lepsza restauracja oznaczała też wyższe napiwki.

Muhammed zgodził się i jak dotąd tego nie pożałował. To właśnie w Kaktusie poznał przyszłą żonę. Od razu zauważył śliczną blondynkę, która z uśmiechem sączyła białe wino.

– Miałem dwadzieścia trzy lata i myślałem, że jestem za młody, by się żenić, a tu spotykam kobietę swoich marzeń!

Dziewczyna, Polka, najwyraźniej też była oczarowana, bo nie przestawała się uśmiechać.

Muhammed podszedł do niej z rachunkiem i zapisał na jej dłoni numer telefonu. Ona podsunęła mu swój na serwetce. Ale oboje zapomnieli o kierunkowym. Na szczęście Polka przyszła następnego dnia. I następnego. Przychodziła codziennie przez dwa tygodnie urlopu. To dla niej Muhammed zdobył się na mówienie po angielsku (znał język, ale dotąd się wstydził) i kupił laptopa, by pozostawali w kontakcie po jej powrocie do Polski.

Kłopoty (nie w związku; ten kwitnie) zaczęły się, gdy ukochana miała przyjechać ponownie. Muhammed chciał z nią spędzać jak najwięcej czasu, jednak tutejszym szefom słowo „urlop” nie jest znane.

– By mieć wolne, musiałem rzucać pracę. I robiłem to za każdym razem, kiedy przyjeżdżała.

Na szczęście dobrych kelnerów nigdy dość, więc za każdym razem z łatwością znajdował zatrudnienie. Więcej – udawało mu się je utrzymać nawet wtedy, gdy kończył się sezon i zwalniano połowę personelu.

– W październiku jeszcze przyjeżdżają starsi Niemcy, ale potem następuje pięć ciężkich miesięcy. Jedynymi zapełnionymi knajpkami są te, gdzie miejscowi grają w tryktraka i w karty.

No i miał szczęście do szefów. Jeden na przykład nie miał nic przeciwko temu, żeby Muhammed w dniach, w których stał za barem, miał włączonego Skype’a i rozmawiał z ukochaną w wolnych chwilach.

– Wyobrażasz sobie coś takiego w Polsce?

Muhammed już wie, co jest, a co nie jest nad Wisłą możliwe. Od pięciu lat mieszka z żoną (tą, której napisał na dłoni numer telefonu) pod Warszawą. Z życia w kurorcie najlepiej wspomina ślub, który brali z Jolą właśnie tam. Formalności udało się załatwić w miesiąc, obrączki w rozsądnej cenie dzień przed ceremonią, choć sprzedawcy na widok mieszanej pary natychmiast żądali wyższej kwoty. Największy kłopot był z kwiatami, bo Jola zamarzyła o kilku skromnych czerwonych różyczkach. Tymczasem rankiem w dniu ślubu czekał na nią w kwiaciarni strojny bukiet z przybraniem, serwetkami, bibułą i wstążkami. Muhammed tylko rozłożył ręce i przepraszająco patrzył na florystę, gdy narzeczona instruowała zniesmaczonego mężczyznę, jak ma zmodyfikować wiązankę (którą i tak potraktowała nożyczkami do paznokci). Dla ukochanej zgodził się nawet na plenerową sesję zdjęciową. W Elazığu, skąd pochodzi, idzie się po prostu do fotografa i pstryka fotki na tle fototapety.

Przyjęcie weselne na osiem osób urządzili w Kaktusie, a kilka miesięcy później byli już w Polsce.

Dziś Muhammed prowadzi własną restaurację.

– Niedawno klientka nakrzyczała na mnie. Pytała, jak mogłem opuścić Alanyę dla Warszawy – śmieje się.

Pracę w kurorcie wspomina miło, choć bez żalu. Ot, epizod, etap w życiu. Potrzebny, by poznać ukochaną.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.