Pogrzebana

Życie, śmierć i rewolucja w Egipcie

W styczniu 2014 roku, niespełna tydzień przed ustalonym terminem referendum w sprawie nowej konstytucji, Sisi dał pierwszy wyraźny sygnał, że być może będzie kandydował na prezydenta.

– Jeśli będę się ubiegał o ten urząd, to wyłącznie na prośbę narodu i z mandatem od mojej armii – powiedział.

Zwrócił się do obywateli, żeby wzięli udział w referendum i głosowali za konstytucją.

– Nie przynieście mi wstydu przed światem.

Po zamachu zespół profesorów prawa i innych ekspertów szybko przygotował nową konstytucję. Preambuła zaczynała się od prostego zdania: „Egipt jest darem Nilu dla Egipcjan i darem Egipcjan dla ludzkości”, po czym – w przekładzie – popłynęło trzynaście tysięcy słów. Postacie religijne i historyczne wymieniono w następującej kolejności: Allah, Mojżesz Maryja Panna, Jezus, prorok Mahomet, Muhammad Ali Pasza, Rifa’a z Al-Azharu, Ahmed Orabi, Mustafa Kamil, Muhammad Farid, Saad Zaghlul, Mustafa an-Nahhas, Talat Harb, Gamal Abdel Naser i Anwar Sadat. W tekście pojawił się też elokwentny prowincjusz Chu-en-Inpu. Przez trzy z sześciu pierwszych zdań przepływał Nil. Była to nie tyle preambuła konstytucji, ile preambuła do dziejów cywilizacji:

Na początku dziejów wzeszedł świt ludzkiej świadomości i zajaśniał w sercach naszych wspaniałych przodków, zjednoczyła się więc ich dobra wola i stworzyli pierwsze scentralizowane państwo, które uregulowało i zorganizowało życie Egipcjan nad brzegami Nilu.

Konstytucję z czasów Mursiego uznano za nieważną, ale między dokumentami było wiele podobieństw. W poprzedniej preambule też wspominano o „ponadczasowym Nilu”, a liczyła prawie dziewięćset słów. Pośrednio napomknięto o Echnatonie, odnotowując, że konstytucję stworzyła ta sama cywilizacja, która „otworzyła drogę ku monoteizmowi i poznaniu Stwórcy”. Takie sformułowania brzmiały teraz nader patetycznie – tyle historii w dokumencie, który pół roku później był już martwy. Amerykańska konstytucja, najstarsza z funkcjonujących w demokratycznych państwach, ma preambułę, która liczy pięćdziesiąt dwa słowa i ani razu nie nawiązuje do przeszłości.

Egipskie konstytucje mają jednak swoją specyfikę: przychodzą i odchodzą. W ubiegłym stuleciu było ich dziewięć albo dziesięć, zależy, jak liczyć. Od początku rewolucji w kraju odbyły się trzy referenda konstytucyjne. Z każdym nowym dokumentem preambuła robiła się coraz dłuższa, a nawiązania do przeszłości coraz bardziej wymowne. Najnowsza nie pozostawiała wątpliwości co do pożytku z historii:

Wierzymy, że potrafimy czerpać inspiracje z przeszłości, pobudzić teraźniejszość i wytyczyć drogę w przyszłość.

Jedno historyczne odniesienie zostało wszakże skrupulatnie wykreślone. W odróżnieniu od konstytucji Mursiego w nowej wersji nie znalazły się słowa „plac At-Tahrir”. Ruch polityczny określono teraz jako „rewolucję 25 stycznia–30 czerwca”, łącząc pierwsze protesty arabskiej wiosny z wystąpieniami przeciw reżimowi Mursiego.

Co się tyczy konkretnych artykułów, w konstytucji opracowanej po zamachu wprowadzono pewne poprawki, kładąc między innymi mocniejszy nacisk na prawa kobiet. Nadal jednak wojsko nie podlegało kontroli cywilnej, a władzom na wiele sposobów umożliwiono rozprawę z przeciwnikami politycznymi. Znamienny był brak jednego zdania z preambuły z czasów Mursiego:

Nasze Siły Zbrojne są patriotyczną, profesjonalną i neutralną instytucją narodową, która nie ingeruje w sprawy polityczne.

Nie spotkałem nikogo, kto by głosował przeciwko konstytucji. I Sajjid, i Rif’at opowiedzieli się na „tak”. Obaj przekonywali, że było to niezbędne, by kraj mógł ruszyć naprzód. Manu, jak inne znane mi osoby niechętne nowemu reżimowi, nie poszedł do urny. W całym kraju ponad dziewięćdziesiąt osiem procent tych, którzy wzięli udział w referendum, poparło nową konstytucję6. Nic nie wskazywało na to, żeby doszło do fałszerstw – podobnie jak podczas wszystkich wyborów i referendów w Egipcie od początku arabskiej wiosny.

Powtórki tych demokratycznych rytuałów jeszcze bardziej odebrały im sens. Z ośmiu najpoważniejszych kandydatów w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich z wiosny 2012 roku trzech było obecnie w więzieniu, jeden na wygnaniu, a jeden nie żył. Mandat w wyborach do parlamentu zdobyło łącznie ponad siedemset osób, wszystkie go straciły. Jedyny w dziejach kraju uczciwie wybrany prezydent pokazywał się publicznie w klatce. Odkąd trzy lata temu zaczęła się rewolucja, w Egipcie odbyło się siedem głosowań – były wolne od przemocy i oszustw, ale nadal na żadnym szczeblu władzy nie dało się znaleźć demokratycznie wybranego polityka.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.