Jakub Deml
Deml Jakub, 1878–1963, poeta i prozaik czeski. Ukończył seminarium duchowne w Brnie, w 1902 otrzymał święcenia kapłańskie. Pisać zaczął w latach gimnazjalnych. Niekonwencjonalne rozumienie roli księdza i równie niekonwencjonalna twórczość pisarska były przyczyną wielu zatargów Demla z duchowną zwierzchnością. Ważną rolę w jego życiu odegrały kobiety: Eliška Weisenbergowa, żona fabrykanta i matka trojga dzieci, która stała się inspiracją kilku jego utworów, przede wszystkim poematu prozą "Miriam" (1916); pisarka Pavla Kytlicová, która pozostała z nim do swojej śmierci w 1932. Poeta, który od 1922 mieszkał w swym rodzinnym Tasovie, w 1931 poznał hrabiego Sweerts Sporcka; nieodwzajemnione uczucie do jego córki Katarzyny odbiło się echem w kilku utworach Demla, m.in. w jego prozie "Zapomnuté swetlo (1934, Zapomniane światło), najlepszej chyba jego książce. W 1935 Deml poznał osiemnastoletnią wówczas Marię Rosę Junovą, która zrezygnowała dla niego dla ze studiów i przez dwadzieścia cztery lata prowadziła mu dom, pomagając też w działalności wydawniczej (Deml większość swoich dzieł publikował własnym sumptem, w niewielkim nakładzie). Choć poeta nigdy nie utożsamiał się z ideologią nazizmu, w l. 30. w jego twórczości pojawiły się ataki na masarykowską demokrację, a także akcenty antysemickie. Po wojnie wysunięto przeciwko niemu oskarżenie o kolaborację z okupantem, jednakże, głównie dzięki interwencji Nezvala, Demlowi udało się uniknąć więzienia. Po puczu komunistycznym w lutym 1948 obowiązywał zakaz publikacji jego dzieł; w późniejszym czasie bardzo rzadko je wznawiano. Obfita twórczość Demla jest niezwykle różnorodna pod względem gatunkowym, tematycznym i stylistycznym. Jako pisarz debiutował esejem "Slovo k Otčenáši Františka Bilka" (1904, Słowo o Modlitwie Pańskiej Franciszka Bilka). Utworami z tomu wierszy i poematów prozą "Natantur lumina" (1907) zainaugurował wizjonerski, oniryczny nurt swego pisarstwa, którego szczytowymi osiągnięciami były tomy opowiadań "Hrad smrti" (1912, Zamek śmierci) i "Tanec smrti" (1914, Taniec śmierci). Do mrocznej części twórczości Demla należy też tom "Česno" (1924, Oko ula). Z tymi utworami kontrastuje nasycony światłem i ciepłem tom poetyckiej prozy "Moji přátelé" (1913, Moi przyjaciele); ten nurt kontynuują trzy książki z 1926: "Mohyla" (Mogiła), "Tepna" (Tętnica) i "Hlas mluvi k Slovu" (Głos mówi do Słowa). Tom "Rosnička" (1912, Rzekotka) otworzył w twórczości Demla cykl utworów o charakterze dziennika; czołowe miejsce zajmują w nim dwudziestosześciotomowe "Slépeje" (1917–1941, Ślady). Do ważnych dokonań pisarza należą też dwa teksty wspomnieniowe: "Mé svedectvi o Otokaru Březinovi" (1931, Moje świadectwo o Otokarze Březinie) oraz "Smrt Pavli Kytlicové" (1932, Śmierć Pavli Kytlicovej). Ostatnim wielkim utworem Demla jest napisany w 1951, po odwiedzinach w komunistycznym obozie koncentracyjnym dla duchownych, "Podzimni sen" (wyd. 1984, Jesienny sen). Niektórzy uznają Demla przede wszystkim za przedstawiciela nurtu katolickiego w literaturze czeskiej, inni za prekursora i reprezentanta nadrealizmu, jeszcze inni za ekspresjonistę. Nieliczne utwory Demla przekładali na polski m.in. L. Engelking, A.S. Jagodziński, A. Piotrowski.
opr. Leszek Engelking
Żródło:
"LEKSYKON PISARZY ŚWIATA XX WIEKU", Fundacja "Literatura Światowa"
Po polsku ukazała się jedna powieść Jakuba Demla, "Zapomniane światło" [Zapomenuté svétlo] — w tłumaczeniu Andrzeja Czcibora-Piotrowskiego — wydana nakładem Czarnego [Wołowiec 2000].
Fotografia pochodzi ze strony www.deml.cz — zeskanowa z książki Jiří Olič "Čtení o Jakubu Demlovi" (Olomouc, Votobia 1993).
