Trylobity

Opowiadania zebrane

Te puste pola, w których bohaterowie nie wypowiadają swoich zamierzeń ani emocji, urwane historie bez puent, fatum, które nie prowadzi do złych lub dobrych rozwiązań, lecz więzi w bezradności, stanowią istotę literackiego talentu przedwcześnie zmarłego amerykańskiego prozaika.

Styl opo­wia­dań Pancake’a jest gęsty, nie­prze­zro­czy­sty, pew­nie stąd pośmiert­nie zdo­by­te uzna­nie. A że tłu­ma­czył Maciej Świer­koc­ki, ksią­żecz­ka dosta­je znak jakości.

Jak to jest opowiedziane! Każdy widok, każdy gest i zapach może przywołać obezwładniające wspomnienie – Pancake dobiera słowa w sposób tak wyrafinowany, żeby wywołać wrażenie, iż pamięć i rzeczywistość nakładają się na siebie. Jest to niepokojące i fascynujące jednocześnie, narracja staje się dialogiem między przeszłością a teraźniejszością, dialogiem powodującym w czytelniku ciągłe napięcie.

Opowiadania Breece’a Pancake’a to proza brutalna. Szczera do bólu, przejmująca. Opowiadająca o ludzkim strachu, nieumiejętności życia, poczuciu pustki i beznadziei. A zarazem – niesłychanie poetycka i liryczna. I choć bohaterowie Pancake’a upadają na samo dno, upadlają się, autor stoi za nimi murem, obdarzając ich swoją uwagą i empatią. Wielka, przenikliwa i poruszająca proza.

Pancake […] unika ozdobników, jego fraza jest oszczędna, stonowana i w efekcie bardzo poetycka.

Zamknąć na kilku stronach pokrytych tekstem gotowe już światy i zrobić to tak, żeby w czytelniku nie było już miejsca na więcej, to jest talent, który należeć może wyłącznie do tych, którzy opanowali sztukę krótkiej narracji do perfekcji. Pancake bez wątpienia jest kimś takim. Miejscem tych opowiadań jest najwyższa półka. Tam ich szukajcie.

Dwanaście mistrzowskich opowiadań Breece’a D’J Pancake’a w przekładzie Macieja Świerkockiego, opublikowanych przez Wydawnictwo Czarne w jednej z moich najulubieńszych serii wydawniczych, pozostawiło mnie z niedosytem. Ale nie dlatego, że czegoś mi u Pancake’a brakuje. Przeciwnie, jeden z krytyków napisał, że są to teksty „twarde jak szyny kolejowe” i faktycznie jest w tym porównaniu esencja tego pisarstwa. Żal mi, że już niczego więcej Pancake’a nie przeczytam.

Pancake, uznawany przez krytyków za jednego z najważniejszych amerykańskich prozaików (mimo że jego twórczość obejmuje zaledwie ten zbiór opowiadań), miał świetny słuch i oko, ale też niezwykłe wyczucie proporcji między tym, czemu należy dać wybrzmieć, a tym, co warto pozostawić w zawieszeniu. Jego proste zdania, pisane zazwyczaj w pierwszej osobie, mają w sobie bezczelną szczerość, a dzięki temu wciągają w sam środek mikrokosmosów kolejnych bohaterów.

Już w pierwszych akapitach jego niedługich opowieści czai się mrok, który stopniowo spowija horyzont. Ktoś tkwi w jałowym związku, pożądając własnego brata; ktoś śni o tym, że boksuje się nie do pierwszej, lecz ostatniej krwi; ktoś szuka zaginionego syna w oczach napotkanych autostopowiczów, z których nie każdy dojedzie do celu. […] Bohaterowie Pancake’a jedną stopą zdają się iść wyżej, ale druga zostaje zakleszczona na niższym szczeblu awansu.

Z jednej strony oszczędność, a z drugiej – rozmach. Nie ma w tym stwierdzeniu żadnej sprzeczności. Wręcz przeciwnie. Breece D’J Pancake w świetnym tłumaczeniu Macieja Świerkockiego uderza w najczulszą ze strun nowelistów.

To, co porusza w tej jakby znajomej prozie to fraza, miejscami zachwycająca jak w opisach zachodniowirginijskiego krajobrazu, w wędrówce oposa w „Łowcach lisów”, w zamknięciu nieposkromionego pożądania w jednym wersie, który opowiada Całość: „dotknąć chłodnej podłogi plecami i pośladkami”.

Przy tej surowej rzeczywistości, którą opisuje D’J Pancake, uderzają oszałamiające, liryczne opisy. Możemy je docenić dzięki znakomitemu przekładowi. Te opowiadania wymagają uwagi, czasem jedno zdanie może nas nakierować na jakieś zaskakujące odkrycie. Widzimy migawki z życia wielu postaci. I są to losy przejmujące, ci, którzy nie dostali szansy, już jej raczej nie dostaną. Autor też nie szuka puent. Te sami możemy dopowiedzieć.

Jest tu ładunek emocjonalny, gniew, poszukiwanie sensu, a jednocześnie zrozumienie. W opowiadania Pancake’a czytelnik zapada się powoli jak w bagienną otchłań, z której nie ma ucieczki.

Pancake nie ma jednak ani krzty zapędów misjonarskich i ochoty do publicystycznej interwencji. Nie ocenia ani się nie oburza, nie stawia się nigdy ponad swoimi bohaterami, po prostu jest z nimi, rozumiejący i współczujący. Nie patrzy na nich z zewnątrz, wprowadza czytelników do ich domów i ich umysłów, odsłania tajemnice, a czasem tylko sugeruje ich istnienie. Dokonuje zaś tego z arcydzielną oszczędnością, narracją tak gęstą, że nie ma w niej pustych miejsc […].

W opowiadaniach Breece’a D’J Pancake’a dużo się pije, sporo mówi, ale mało rozmawia. Pisarz ukazuje Wirginię Zachodnią: kopalnie, farmy, warsztaty samochodowe, bary i inne miejsca, gdzie w jednej chwili los ze znośnego może zamienić się w koszmarny. Postaci stworzone przez amerykańskiego pisarza to ludzie złamani życiem, choć nie zawsze wiemy dlaczego. Mamy za to szansę doświadczyć ich trudów na własnej skórze, bo Pancake pisze w sposób sensualny, nie boi się przy tym plastycznych porównań i poetyckich metafor.

„Trylobity” składają się na naprawdę świetny, sugestywny portret zbiorowy, wyróżniający się także stylem i subtelnym humorem.

„Trylobity” - genialne! […] Cieszy ta seria Czarnego, cieszy renesans opowiadań w Polsce.

Mocne, przejmujące, brutalne.

„Trylobity” – będącej częścią obiecującej serii „Opowiadania amerykańskie” – stawia Breeca D’J Pancake’a w świetle mistrza trafnych spostrzeżeń. Przyznaję, że zaczynając lekturę, możecie poczuć się zaatakowani gęstą atmosferą Wirginii Zachodniej. Jednak kiedy uda Wam się zrozumieć jej mieszkańców, przepadniecie na dobre.

Siłą całego zbioru opowiadań jest narracja, gęsta, wymagająca, a czasem poetycka.

Jedyne dzieło, jakie pozostało po młodym autorze, który zmarł w wieku 26 lat samobójczą śmiercią. Pomnik niewielki, ale godny i warty uwagi współczesnego czytelnika, nawet mimo różnicy epoki i geografii.

Brutalna i wizjonerska opowieść o amerykańskiej prowincji.

Są to opowiadania szorstkie, miejscami okrutne, czasami - gdy autor porzuca bohaterów i opisuje świat wokół nich - zjawiskowo piękne. No i - w sposób absolutnie niebywały i niepodrabialny - nasycone zmysłowością. Nie wiem, jak Breece D'J Pancake (1952-1979) to robił, ale jeśli opisuje skwar, to słońce przepala skórę, gdy nadciąga ulewa, potrafi przemoczyć do suchej nitki, a kiedy bohater gotuje gulasz z żółwia, czuć ten zapach. […] Mistrz.

Jeżeli ktoś ma ochotę zejść do kopalni ojców, powdychać nieco już w Polsce zakurzony pył węglowy i poczuć smak krwi z rozciętego policzka, to Breece D’J Pancake będzie w punkt. Do lektury pasować będą przygaszone świece zapachowe o nutach mgły, świerku, tytoniu i prochu.

Talent Pancake'a wyraża się właśnie w naturalistyczno-poetyckich zdaniach, w których udaje mu się skondensować długi opis rzeczywistości. W tym wyraża się jego geniusz: nie każdy potrafi aż tak trafnie „odpowiednie dać rzeczy słowo”. […]Pancake'owi już na samym początku udało się to, czego inni pisarze nie osiągają przez lata — w trudnym, bo ograniczonym w formie gatunku, jak opowiadanie, pokazał zdumiewającą wrażliwość i zdolność wydobycia ze swoich obserwacji tego, co w nich najważniejsze. Czytajmy Pancake'a i nie pozwólmy o nim zapomnieć.