Strażnik trumny

Opowieść o mojej rodzinie

Żądania

Gdy miałem dziesięć lat, sypiałem obok trumny, którą Ojciec
zrobił dla Babci na jej siedemdziesiąte trzecie urodziny. Zabronił
nam używać słowa „trumna” i nalegał, byśmy zamiast
tego mówili o niej shoumu, co można przełożyć jako „drzewo
długowieczności”. Wydawało mi się to dziwną nazwą dla
skrzyni, w której mieliśmy pochować Babcię, ale miało swój
sens. Mniej się bałem spać w jednym pokoju z „drzewem długowieczności”
niż z wielką, czarną trumną.
W 1973 roku Babcia skończyła siedemdziesiąt jeden lat,
czyli siedemdziesiąt dwa według chińskiej miary, która przyjmuje,
że w chwili narodzin mamy już rok. Ni stąd, ni zowąd
zaczęła nieustannie myśleć o śmierci i bardzo się jej lękała.
Moja siostra Wenxia i ja wciąż mamy w pamięci wieczór, kiedy
Babcia po raz pierwszy poruszyła tę kwestię. Przy kolacji
Matka zaczęła jak zwykle zrzędzić na temat domowych obowiązków.
Poprzedniego wieczoru była z wizytą u sąsiadki
i widziała, jak jej najstarszy syn ochoczo zakasał rękawy, żeby
pozmywać naczynia po kolacji.
– Wypucował piecyk, że aż lśnił! – powiedziała Matka, spoglądając
na naszą czwórkę. – A ja musiałam urodzić zgraję
darmozjadów!
Wszyscy w milczeniu pochyliliśmy się nad miskami. Babcia,
zniecierpliwiona narzekaniem Matki na żmudne domowe
zajęcia, oświadczyła, że pewnie niebawem wybierze się na
tamten świat.
Nam, dzieciom, nigdy nie przyszło do głowy, że Babcia
może któregoś dnia umrzeć. Odkąd pamiętam, wydawała
się stara: miała pomarszczoną skórę z brązowymi, starczymi
plamkami.
Ojciec, zdumiony i zaniepokojony, odłożył pałeczki.
– Źle się czujesz?
– Jeszcze nie.
Matka nie wytrzymała.
– O co ci chodzi?
Okazało się, że powodem lęków Babci jest stare chińskie
przysłowie: „Kto kończy siedemdziesiąt trzy lub osiemdziesiąt
cztery lata, tego Król Piekieł wzywa na swe kwatery”. Ponieważ
za rok Babcia miała przekroczyć ten pierwszy próg,
chciała być na to gotowa. Poprosiła Ojca, by zaczął przygotowania
do jej pogrzebu. Pragnęła zostać pochowana w swojej
rodzinnej wiosce w prowincji Henan, obok nieżyjącego już
dziadka.
Matka, zła, że Babcia skupiła na sobie uwagę wszystkich,
wstała od stołu. Ojciec chyba ucieszył się, że jego matka nie
cierpi na żadną poważną chorobę.
– Tylko nie wymyślaj głupstw – powiedział. – Teraz
mamy nowe społeczeństwo i ludzie nie wierzą już w takie
zabobony.
Ponownie wziął w palce pałeczki i wrócił do siorbania makaronu.
Babcia nigdy nie chodziła do szkoły, ale miała w głowie
całą bibliotekę przysłów, którymi hojnie nas częstowała. Kilka
miesięcy wcześniej jedna z naszych sąsiadek urządzała
w domu małe przyjęcie urodzinowe dla swego ojca, który
kończył pięćdziesiąt lat. Przyszła do Babci, żeby poradzić
się w sprawie stosownego prezentu, ale tylko nasłuchała się
o tym, dlaczego nie powinna w ogóle robić przyjęcia.
– W naszej wiosce ludzie nigdy nie świętowali urodzin
przed sześćdziesiątką – powiedziała sąsiadce Babcia, a na
poparcie swych słów przytoczyła chińskie przysłowie: „Kto
sześćdziesiątkę przy mięsiwie i napitku świętuje, wiecznym
życiem się raduje”. Babcia przestrzegła sąsiadkę, że jeśli ktoś
zbyt wcześnie robi szum wokół swoich urodzin, może nie
dożyć późnego wieku. Młoda kobieta z wdzięcznością skinęła
głową.
Kiedy usłyszałem o tym zdarzeniu, poprosiłem Babcię,
żeby mi wyjaśniła, dlaczego tak jest. Ale Babcia tylko machnęła
ręką.
– To przysłowie przekazywane z pokolenia na pokolenie,
więc to musi być prawda – powiedziała. W późniejszych latach
ze zdziwieniem słyszałem, jak znajomi z różnych części
kraju powtarzają to samo powiedzenie o świętowaniu sześćdziesiątych
urodzin, które Babcia przypomniała naszej młodej
sąsiadce.
Sądziliśmy, że Babci w końcu przejdzie ta obsesja na punkcie
śmierci i że szybko weźmie się w garść, ale gdy nadeszła
zimna, ponura zima, Babcia zaczęła gorzej sypiać i temat jej
śmierci wydawał się czaić w każdej prowadzonej w domu
rozmowie. Babcia często przy kolacji udawała, że gawędzi
ze mną i moim rodzeństwem, ale wszyscy wiedzieliśmy, że
chodzi o to, by jej słowa usłyszeli rodzice, zwłaszcza Ojciec.
Mówiła, że ludzie w jej rodzinnej wiosce bardzo przestrzegali
zasad grzebania zmarłych: uważano, że miejsce pochówku
i opieka nad yinzhai, czyli domami umarłych, mają ogromne
znaczenie dla dobra przyszłych pokoleń. Poza tym zmarłym
rodzicom urządzano wystawne pogrzeby, uważane za najwyższy
wyraz synowskiego oddania. Potem Babcia powtarzała
historię młodej kobiety z ubogiej rodziny, mieszkającej
w pobliżu jej wioski. Dziewczyna ta klęczała na ulicy, gotowa
kupczyć własnym ciałem, żeby tylko zgromadzić pieniądze
na przyzwoity pogrzeb ojca.
Z opowieści Babci wynikało, że ród Huangów wiódł spokojne
i dostatnie życie w wiosce położonej na północnym zachodzie
prowincji Henan, na północnym brzegu Huang He,
Żółtej Rzeki. Pod koniec lat dwudziestych XX wieku w wiosce
zapanowała epidemia gruźlicy, której jedną z pierwszych
ofiar był Dziadek. Zmarł od krwotoków. Krewni zapłacili znanemu
mistrzowi feng shui, który doradził, by groby przodków
przenieść poza wioskę, nad Żółtą Rzekę, i w ten sposób
powstrzymać epidemię. W tamtych czasach opowiadano legendę
o wielkim smoku, który mieszka w głębi ziemi, pod
korytem rzeki, właśnie tam, gdzie leży rodzinna wioska Babci.
Mistrz feng shui zapewnił wszystkich, że miejsce, które
wybrał dla Dziadka, znajduje się dokładnie nad grzbietem
smoka.
– Kolejny pochówek przyniesie szczęście naszej rodzinie –
ciągnęła Babcia. – Kiedy połączę się z Dziadkiem w następnym
życiu, cykl pokoleń się dopełni. To będzie dobre dla was
wszystkich.
Babcia powtarzała tę historię do znudzenia. Popatrywaliśmy
cichcem na siebie, bezgłośnie wtórując jej słowom. Moja
starsza siostra nazywała Babcię zabobonną kobietą. Nawet
Ojciec się z tym zgadzał i powiedział Babci, żeby więcej nie
opowiadała tej historii.
Z początku moi rodzice zignorowali prośbę Babci, ale to tylko
wzmogło jej determinację. Rozmawiając z jedną z sąsiadek,
Babcia dowiedziała się o czymś niepokojącym: w naszym mieście,
Xi’anie, zakazano pochówków. Sąsiadka powiedziała, że
jeśli mieszkaniec miasta umiera w szpitalu, lekarz nie pozwala
krewnym zabrać ciała do domu. Umieszcza się je w wielkiej
lodówce w kostnicy, a potem wysyła do skremowania.
Pewien młody człowiek przekupił kierownika kostnicy i odebrał
ciało matki, żeby je pochować. Przyłapano go jednak, policja
odebrała mu zwłoki i wysłała je prosto do krematorium,
więc nie miał czasu odprawić nawet pobieżnych obrządków.
Babcia wpadła w panikę. Rzadko wychodziła poza nasze
osiedle i nie miała pojęcia o zmianach, jakie ogarnęły całe
Chiny. O tym, co się dzieje na świecie, dowiadywała się od
sąsiadek, od moich rodziców i ode mnie. Czasem, wiedząc,
czego lubi słuchać, coś zmyślałem, żeby przyciągnąć jej uwagę,
ale nie śmiałem jej okłamać, kiedy zapytała mnie o przepisy
dotyczące kremacji. Powiedziałem więc prawdę, która
ją przeraziła. Odczekała, aż Matka wyjdzie z domu na pogaduszki
z przyjaciółkami, i podeszła do Ojca, który akurat sączył
herbatę, siedząc koło piecyka węglowego przy drzwiach.
Usiadła obok niego na krześle i kazała mi przynieść miednicę
z gorącą wodą, żeby mogła pomoczyć swoje maleńkie krępowane
stopy.
– Jiuer – zwróciła się pieszczotliwie do Ojca. – Obiecaj mi,
że mnie nie spalisz, kiedy umrę. Obiecujesz?
Moja siostra i ja odrabialiśmy lekcje przy jedynej żarówce
oświetlającej pokój. Na słowo „spalić” zastrzygłem uszami
i zacząłem zerkać na Babcię i Ojca kątem oka.
– Przecież ci mówiłem, że nie ma się czego bać – rzekł Ojciec,
nieco zniecierpliwiony. – Co to za różnica? Kiedy umieramy,
umysł i ciało przestają istnieć. O niczym nie będziesz
wiedziała i nic nie poczujesz.
Babcia pokręciła głową; na jej twarzy malowało się przerażenie.
– Nie… nie chcę po śmierci cierpieć mąk w płomieniach –
powiedziała. Jakże ma dołączyć do swego męża w przyszłym
życiu, jeśli jej ciało zmieni się w popiół? Rozmowa
wprawiała Babcię w coraz większą irytację, aż zaczęła tupać
swoimi małymi nóżkami, rozchlapując wodę z miednicy na
podłogę.
Ojciec wstał i wziął ręcznik, żeby wytrzeć jej nogi, po czym
odezwał się łagodnie:
– Później porozmawiamy. Niech twoje wnuki w spokoju
odrobią lekcje.
(...)