Schronisko

Ciastka

Dobiegł końca ulubiony program bezdomnych Qui veut
gagner
des millions, jadalnia zaczęła pustoszeć. Zostało z dziesięć
osób drzemiących na krzesłach.
– Szefie – odezwał się nagle Boullay – nie zostało nic
z kolacji?
Zajrzałem do lodówki, nic ciekawego: buraki i surówka
z selera, których nikt nie chciał jeść. Za to w dolnym pojemniku
kryła się reklamówka zawiązana na supeł. W środku
było tekturowe pudełko z czekoladowymi ciastkami.
– Są buraki i seler – powiedziałem. – Ale… – ściszyłem
głos – coś znalazłem. Niespodzianka.
Głowy podniosły się.
– Ciastka. Czekoladowe!
Mętne oczy rozbłysły, jadalnia pojaśniała. Postawiłem otwarte
pudełko na cynkowej ladzie.
– Ktoś chce?
Wychylili się do przodu – jeszcze niepewni, jeszcze niewierzący
własnemu szczęściu. Ciastka? I to czekoladowe?
O tej porze? Jakim cudem nikt ich nie zjadł?
Zapadła uroczysta cisza, ustały pochrapywania i pochrząkiwania.
Potem odezwały się głosy – ciche, nieśmiałe, proszące:
ja… chętnie… a można… pewnie…
Pierwszy podniósł się Boullay – ten był od razu godny,
wyprostowany. Przecież gdyby nie on, nikt nie dowiedziałby
się o istnieniu skarbu. Podszedł do lady, wyciągnął rękę. Tu
opuściła go pewność siebie. Nie należało jednak przesadzać.
Bo to może nie tyle niespodzianka, ile nagroda. Należy na
nią zasłużyć, a nie pchać się jak zwykle, nie żądać, nie grozić.
Zarośnięta twarz wykrzywiła się w nieporadnym uśmiechu.
Proszę, powiedział.
Za nim poszedł Desgranges – też wpierw śmiałym krokiem,
naśladując poprzednika, ale już w połowie drogi skurczył
się, zaczął maleć i kiedy doszedł do ciastek, był nie większy
niż pięcioletni chłopczyk i musiał stanąć na palcach, żeby
dosięgnąć pudełka.
Ruszyli pozostali: nieogoleni, brudni, cuchnący, kulejący,
zgarbieni pod ciężarem rzeczywistości, którą rozświetlił nagle
słoneczny promień. Wauters, Maloudji, Tiomkin, Bessari,
Tranh, Pozner, Harkim, Bridel. Szli, wpatrując się w sufit,
zerkając na boki, patrząc pod nogi. Stawiali ostrożnie stopy,
żeby nie hałasować, ręce trzymali za sobą albo w kieszeniach.
Wielu, jak Desgranges, malało w oczach.
Potem odchodzili – każdy z błyszczącym czekoladową
tafelką ciastkiem położonym na dłoni. Nikt nie skosztował,
nie nadgryzł, nie polizał. Przedłużali magiczny moment i znikali
w boksach. Tam dopiero słodzili sobie ostatnią chwilę
przed snem.
Starczyło akurat dla wszystkich dziesięciu obecnych w jadalni.
Ale ktoś zauważył, ktoś podejrzał. O północy zastukał
nieśmiało do drzwi biura Monterano – wielki, czarny, awanturnik
jakich mało. Słuchaj, powiedział cichym, proszącym
głosem, chciałem się tylko spytać… no wiesz… może jeszcze…
nie ma już tych ciastek?

Jean Malheur

Jean miał czterdzieści pięć lat i nie chciał mieszkać u babci.
Spędzał u niej dwa albo trzy dni, a potem wymykał się na
ulicę. Kiedy było ciepło, sypiał na ławkach, chłodną lub deszczową
porą dzwonił pod sto piętnaście i prawie zawsze trafiał
na litościwą duszę, która znajdywała mu miejsce w przyzwoitym
schronisku. Jean Malheur (co za prezent od losu nazywać
się Nieszczęście!) miał gołębie serce i był jak dziecko:
wierzył we wszystko, co mu opowiadano.
Pojawił się u nas listopadową nocą: nieduży, krępy, o siwiejących
skroniach i wielkich, ciemnych oczach, w których
czaił się lęk. Nosił za duży, rozchodzący się na łokciach sweter
z włóczki i stare sztruksowe spodnie. Stanął w kącie, przy
kaloryferze, położył na nim zziębnięte dłonie i zapatrzył się
w telewizor, w którym leciał kolejny serial.
– Chcesz zjeść? – spytał go Ahmed pół godziny później.
– Oh oui, oh oui – powiedział Jean z wielkim entuzjazmem
i usiadł przy stole naprzeciwko Belahiego, w którym wzbierała
nienawiść do świata. Na kolację była surówka z selera,
krokiety z halibuta z ryżem i jogurt z cukrem. Jean jadł pospiesznie,
kawałki jedzenia wypadały mu z ust na stół. Popił
wodą, zakrztusił się i zakaszlał wprost na Belahiego.
– Uważaj – powiedział Belahi i twarz wykrzywił mu
grymas.
– Oui, monsieur.
Po kolacji przyszedł do biura.
– Chciałbym zadzwonić do babci. Może mi pan wystukać
numer?
– Babciu? To ja, Jean.
– …
– Nie uciekłem, babciu, musiałem wyjść.
– …
– Nie mogłem zostać.
– …
– Nie mogłem zostać.
– …
– Nie, babciu, u ciebie jest mi bardzo dobrze.
– …
– Bo musiałem wyjść.
– …
– Nie wiem, babciu, ale bardzo cię kocham.
– …
– Teraz nie mogę.
– …
– Obiecuję ci, że przyjdę.
– …
– Niedługo.
– …
– Zaraz go poproszę. Do widzenia, babciu, kocham cię.
Podał mi słuchawkę.
– Babcia chce z panem porozmawiać. To ja idę oglądać
film.
Jestem u kresu sił, powiedział drżący głos, tak się o niego
boję! Przecież u mnie wszystko ma: własny pokój, telewizor,
i gotuję mu to, co lubi. A on wciąż ucieka! Nigdy nie wiem,
czy rano zastanę go w łóżku, czasem potrafi wymknąć się
w środku nocy. On ma kuratora, myślimy o tym, żeby oddać
go do jakiegoś zakładu, skąd nie mógłby uciekać. Przecież
kiedyś mu się stanie coś złego. On jest jak dziecko!
Film skończył się o północy. Zebrałem ze stołów resztki
jedzenia, zgasiłem telewizor. Wszyscy poszli już na górę
i tylko Jean nie ruszał się z miejsca, zapatrzony w czarny
ekran. Policzki miał czerwone, oczy błyszczące. Ach, proszę
pana, powiedział, jaki piękny film! Nigdy jeszcze czegoś
takiego nie widziałem.
Poderwał się z miejsca. Ona tam spadła! I on wtedy – Jean
zamachał rękami – skoczył za nią. Ona już była pod wodą
i płynął na nią wielki biały rekin, ale on wtedy – Jean wyrzucił
przed siebie prawą dłoń zwiniętą w pięść – wyciągnął
zza pasa nóż i dziabnął tego rekina w bok, i popłynęła krew,
i znów go dziabnął w oko, i rekin umarł, i on wyciągnął ją
na powierzchnię i potem jechali takim długim, białym samochodem,
i świecił księżyc. Ach, szkoda, że pan z nami tego
nie oglądał!
Próbowałem dowiedzieć się, czym Jean zajmuje się w ciągu
dnia, i zawsze zalewało mnie morze szczegółów, z których
trudno było zbudować spójną całość. Tam były kwiaty, mówił,
czerwone, białe i w jeszcze innych kolorach. I pachniało…
jakby pachniało sianem. Wszedłem tam i ta panienka, taka
ładna i miła, uśmiechnęła się do mnie i powiedziała: weź
różę, i dała mi czerwoną różę. Ale ja ją potem zgubiłem. Bo
usiadłem na ławce na wprost pomnika tego pana w kapeluszu
i z laską, co zrobił się już całkiem zielony, i na kapeluszu
siedział gołąb, i kiedy wstałem, róży już nie było. Więc nie
wróciłem do tej panienki, bo jej byłoby smutno, prawda, proszę
pana?
Jean przychodził i odchodził, raz dzwonił do babci, to znów
ona dzwoniła, szukając go. Czasem był na liście i nie pojawiał
się; bywało, że wychodził zaraz po kolacji i nie wracał.
Po raz ostatni spotkaliśmy się wczesną wiosną. W powietrzu
unosił się niepokój rychłych przemian, drzewa budziły
się z zimowego snu.
Jean przyszedł wcześnie, wyraźnie czymś przejęty. Nie
stanął, swym zwyczajem, przy kaloryferze, ledwie tknął jedzenie;
choć w telewizji szedł film przygodowy, usiadł tyłem
do ekranu i zapatrzył się w ciemniejący za oknem ogród.
Poszedł przed innymi na górę, ale koło pierwszej w nocy
wrócił do jadalni, w której palił się tylko zielony świetlik.
Wyszedłem z biura.
– Coś się stało?
– Nie, nic.
Mimo półmroku zobaczyłem, że szklą mu się oczy, a potem
dostrzegłem łzę spływającą po policzku.
– Babcia znów dzwoniła – powiedziałem.
– Ach, niech pan o niej nie mówi, błagam, niech pan o niej
nie mówi!
Ulicą przemknęła karetka na sygnale.
– Albo powiem panu. Wie pan, dlaczego od niej uciekłem?
– Nie, nie wiem.
– Powiem panu. Nie miałem wyjścia. Babcia mówi mi
rano: Jean, idziemy do apteki po lekarstwa. Dobrze, babciu,
mówię, ale od razu coś poczułem w jej głosie, ona nie mówiła
jak zawsze, rozumie pan?
– Rozumiem.
– Więc pytam się: a którędy, babciu, idziemy, jaką drogą,
i ona mi mówi: wychodzimy z domu i skręcamy na prawo,
dlaczego na prawo, pytam się, bo jej głos jest coraz bardziej
dziwny, a ona mówi: bo to bliżej, inaczej trzeba by obejść
park, a na prawo, pytam, co jest na prawo, i ona wtedy mi
mówi: idziemy wzdłuż domów, które burzą, i potem skręcamy
na lewo i już jest apteka. Ale ja nie mogłem zobaczyć
apteki, ja widziałem domy, które burzą, ja je znam od dawna,
one są takie białe, w niektórych oknach są pelargonie i jeszcze
inne kwiaty, których nazwy nie znam, i raz nawet widziałem
klatkę z żółtym kanarkiem, one nie są wysokie te domy,
w słońcu są całkiem białe, tylko wieczorem ciemnieją, więc
mówię babci: nie idźmy tamtędy, nie idźmy tamtędy, ale ona
upiera się: Jean, będę trzymała cię za rękę, wiesz, że mam
chore nogi, droga wokół parku jest za długa, więc, znów pytam,
bo może się przesłyszałem: a co oni robią z tymi domami
babciu, ale ona znów: burzą je, burzą, będą budować
supermarket, zaraz pójdziemy, tylko się umyję, więc kiedy
poszła do łazienki, założyłem buty i cichutko wyszedłem. Bo
ja nie chcę iść ulicą, na której burzą domy, bo kiedy domy
się zapadają, zostaje po nich wielka pustka, zostaje po nich
wielka pustka!
Jean zaczął płakać.
– Jeśli chcesz, zadzwonię do babci i wszystko jej opowiem.
Ona na pewno zrozumie.
– Tak, niech pan jej powie, że ja nie mogłem z nią pójść, bo
tam są domy, które burzą, a kiedy domy się zapadają, zostaje
po nich wielka pustka, wielka pustka!
Jean odetchnął głęboko.
– Nie ma pan papierosa?
– Nie mam, nie palę.
– Muszę zapalić, żeby wszystko znikło, żeby dym wszystko
zasłonił. Muszę zapalić. Pójdę do kawiarni.
Jean Malheur ruszył w świat na poszukiwanie papierosów.
(...)