Kuchnia osadników

O miłości, wędrówkach i jedzeniu

Czarująca Anglia, 1972

Ląduję na Heathrow w marcu 1972 roku i wiem, że mi się poszczęściło.
Mam zacząć studia podyplomowe na Oksfordzie
i wyjść za moją Prawdziwą Miłość, która jest w Anglii już od
roku. PM twierdzi, że pełno tu mądrych ludzi oraz, z czego się
cieszy, jeżdżących na rowerach dziewczyn w bardzo krótkich
spódniczkach. PM jest zoologiem, rozpoczyna przewód doktorski
na temat zwyczajów rozrodczych nornic w niedalekich Wytham
Woods. Nie wiem, co to są nornice. Na zdjęciach, które
przysłał mi PM, wyglądają jak szczury. Zwykłe nornice w spokojnych
lasach zamiast dzikich, ryczących afrykańskich bestii
to niemal nauka w domowym zaciszu. Ale do diabła, przecież to
Oksford! Przysadzisty ojciec PM (który umarł wychudzony w Kanadzie
w 1988 roku) nigdy nie potrafił opisać, co studiuje jego
syn, ale wszystkim się chwalił: „Słyszałeś? Mój syn numer cztery
jest w Anglii, na Oksfordzie, najlepszym uniwersytecie świata,
jest tam, gdzie synowie królów i premierów”. Ugandyjscy
Azjaci łatwo popadają w pychę. I dopóki nie wyprowadzono nas
z błędu, wierzyliśmy, że Anglia to uporządkowane i spokojne
niebo, antyteza afrykańskiego piekła.
W latach sześćdziesiątych, kiedy wszystkim wschodnioafrykańskim
Azjatom zaproponowano przyjęcie brytyjskiego obywatelstwa,
niektórzy grzecznie podziękowali i zarejestrowali się
jako obywatele swoich wyzwolonych krajów, choćby tylko po to,
by nie dyskryminowały ich później czarne rządy. Członkowie
mojej rodziny natychmiast stali się poddanymi Jej Królewskiej
Mości, nie zdając sobie sprawy, że z własnej woli wybrali niewyobrażalnie
niski status w ścisłym systemie kastowym. Ta decyzja
miała wystawić naszą lojalność na bolesną próbę. W lutym
1962 roku papa otrzymał konieczne formularze, wypełnił je
w ciągu jednego dnia, zaprowadził nas do fotografa, by zrobić
zdjęcia paszportowe, i polecił nam, byśmy wyglądali poważnie,
jak ludzie godni tego zaszczytu.
Jena i ja zaniosłyśmy formularze do Wysokiej Komisji i stanęłyśmy
w kolejce na zewnątrz, choć dzień był gorący i słoneczny.
Moja skóra koloru pszenicy niedawno pociemniała, co
wywołało wielką konsternację u Jeny. Ciemna skóra przynosiła
zgubę. Chodziłyśmy do urzędu coraz wcześniej i wcześniej,
ale przed nami zawsze stała już długa kolejka innych Azjatów.
Mama próbowała wejść szybciej, tłumacząc się wysokim ciśnieniem,
ale bezskutecznie. Na trawniku rozgrywały się tam
prawdziwie dantejskie sceny: ludzie mdleli, szlochali, błagali,
rzucali się pod nogi niewzruszonych strażników, kazali płakać
dzieciom (najskuteczniejsze było ukradkowe podszczypywanie
ich), organizowali zamieszanie w iście bollywoodzkim
stylu. Wszystko to odbywało się przy udziale zupełnie obojętnej
publiczności.
Przez pięć koszmarnych dni drzwi się zatrzaskiwały, zanim
zdążyłyśmy z mamą się przez nie przecisnąć. W kolejny poniedziałek
udało nam się stanąć przy ladzie, zapłaciłyśmy po trzydzieści
pięć ugandyjskich szylingów za osobę i otrzymałyśmy
w zamian wyłącznie oficjalną pogardę. Przesłuchujący nas Szkot
z potarganą rudą brodą i wydatnymi brwiami niespodziewanie
zażądał na naszych podaniach podpisu kolejnego polecającego;
trzech szanowanych ludzi nie wystarczyło. Wyjaśnił, że
te same osoby podpisały zbyt wiele formularzy i przestały być
godne zaufania:
– Nie można wam ufać, a z pewnością sporo sobie liczą za te
podpisy. Kasa, kasa, kasa, tylko na tym wam, brązowym, zależy.
Ciął głosem jak żyletką. Mama udała, że mdleje, i osunęła
się na podłogę. Czarnoskórzy ochroniarze podnieśli ją i posadzili
na krześle (wzdrygnęła się, gdy jej dotknęli), a ja zaczęłam
wrzeszczeć. Zbliżała się długa przerwa na lunch. Czerwony diabeł
uznał, że robimy za dużo zamieszania, i podbił dokumenty.
Podziękowałyśmy mu wylewnie, jak było trzeba. Kiedy wychodziłyśmy,
mama wyszeptała do mnie w kaććhi, bym pamiętała,
że ten człowiek nigdy się nie podmywa, biali tego nie robią.
– Oni jedzą świnie, więc ich pot bardzo śmierdzi i zawsze są
pozbawieni serca. Coś w świńskim mięsie sprawia, że człowiek
traci serce, dlatego Allah zakazał nam go jeść.
Nasze niebiesko-czarne paszporty nadeszły trzy tygodnie później,
piękne, miłe w dotyku. Papa owinął je w czerwony aksamit
i zamknął w bankowym sejfie.
W październiku 1962 roku, kiedy niepodległość Ugandy była
już coraz bliżej, tysiące Azjatów, wiernych żołnierzy piechoty
kolonialnej władzy, przyjęło brytyjskie obywatelstwo. W Kenii
i innych dawnych koloniach również było wielu takich lojalistów.
To wirtualne imperium miało połechtać brytyjską próżność narodową
zagrożoną wraz z końcem kolonializmu. Władcy tracili
ziemie, ale zatrzymywali poddanych. Niektórzy Azjaci wierzyli,
że brytyjski paszport zapewni im bezpieczeństwo. Czarni Afrykanie
uważali to za oznakę braku lojalności.
Wrogość między czarnymi i brązowymi Ugandyjczykami narastała.
Silne podziały rasowe i klasowe między rdzennymi Afrykanami
i azjatyckimi osadnikami były w tej części kontynentu
normalne i zinstytucjonalizowane przez Brytyjczyków. Azjatom
pozwolono wierzyć, że jaśniejsza skóra i status klasy średniej
czynią ich lepszymi od czarnych, którzy mieli teraz władzę
w swoich bezlitosnych rękach.
Rasistowscy czarni politycy robili z Azjatów kozłów ofiarnych.
„Kenia nie będzie tolerować tych ludzi, tych Azjatów, którzy udają
przyjaźń między kotem i myszą”, ostrzegał Jomo Kenyatta
w 1967 roku. Jego zastępca Daniel Arap Moi (jeden z najbardziej
zdeprawowanych afrykańskich polityków w historii) dodawał
własne inwektywy: „Słuchajcie, Azjaci, nie możecie stać jedną
nogą w Indiach, a drugą w Kenii. Nie będziemy tego tolerować”1.
Czarni politycy żądali łapówek od azjatyckich przedsiębiorców,
a potem nie ustawali w publicznym dręczeniu ich. Były to lata
zimnej wojny, kiedy marksistowski socjalizm zyskiwał zwolenników
w całej Afryce Wschodniej. Państwowe posady były
obsadzane czarnymi. Azjaci podtrzymywali ekonomię i infrastrukturę,
ale brakowało im umiejętności politycznych, wielu
również nosiło w sobie uprzedzenia w stosunku do czarnych. Ci,
którzy mogli, zaczęli emigrować do Wielkiej Brytanii, a gdy liczba
przybywających rosła, Enoch Powell potępił napływ uchodźców.
I stawał się coraz popularniejszy: w 1968 roku maksymalnie
ograniczono wydawanie pozwoleń na wjazd do Wielkiej Brytanii
posiadającym obywatelstwo Azjatom z Afryki Wschodniej.
Prawo było okrutne i jasne: tylko osoby z rdzennym brytyjskim
pochodzeniem miały prawo do wolnego wjazdu.
(...)