Czardasz z mangalicą

Zielony Król

Jechałem do Miszkolca po paprykowaną słoninę z mangalicy
i węgierskie wino, jakbym jechał po złote runo.
Przez Słowację od granicy w Koniecznej, przez ten słowacki
znany na pamięć smutny wschód, przeskoczyłem
dość szybko i sprawnie, znam tę drogę już zbyt dobrze,
od jakiegoś czasu zauważam, że wpadłem w rutynę znanych
dróg. Jadąc przez Słowację, zawsze czuję, jakbym
jechał przez opustoszały kraj, a może kraj trochę za duży
jak na tę liczbę ludzi i samochodów, szczególnie mam tu
na myśli wschód Słowacji; daje mi to jakieś przyjemne
poczucie uśpienia prowincją, nawet jeśli jestem na opustoszałej
autostradzie między Preszowem a Koszycami,
która ma zresztą raptem trzydzieści kilometrów. W każdym
razie zawsze staram się przez tę Słowację w miarę
szybko przejechać, nie jest to dla mnie bynajmniej jakaś
„zapasowa ojczyzna” jak dla Andrzeja Stasiuka, to dla
mnie kraj tranzytowy, którego przekleństwem jest to,
że leży na mojej drodze z Polski na Węgry i z Węgier do
Polski, więc mimo iż nieustannie jeżdżę przez Słowację,
to właściwie jej nie znam, a jedynie rozpoznaję to, co
wzdłuż drogi się mieści. Zatem jadąc przez Słowację,
doświadczam czegoś w rodzaju letargu za kierownicą
i mimo że droga jest krótka, to czuję większe zmęczenie,
niż gdybym zamiast dwustu kilometrów przejechał dwa
tysiące niemieckimi autostradami, a to przecież doskonałe
niemieckie autobahny powinny grozić śmiertelnym
uśpieniem. Droga przez wschodnią Słowację nie jest dla
mnie drogą przez zapasową ojczyznę, bo mam już dwie
ojczyzny, a właściwie ojczyznę i matczyznę, a to i tak
za dużo, tak jak za dużo jest mieć dwoje rodziców, bo
z jednym jest wystarczająco dużo kłopotów. Zazwyczaj
jeżdżę przez Cieszyn, potem kawałek Czech, gdzie jest
miasteczko Jablunkov, którego nazwa brzmi jak Jablonex,
ten socjalistyczny ersatz burżuazyjnej biżuterii, odcinek
to raptem czterdziestokilometrowy, który jednak ciągnie
się bezlitośnie, a najgorsze w nim jest to, że nie jest ani
na początku podróży, ani na jej końcu, tylko w środku.
Lecz kiedy już przekraczam granicę czesko-słowacką,
której symbolem jest dla mnie stojąca w Svrčinovecu
(ach, te ich wredne grupy spółgłoskowe, myślałem nieraz,
próbując na głos wypowiedzieć tę nazwę) mała kopia
wieży Eiffla, reklamująca pokraczny, wyblakłożółty
hotel Paris, podróż znów nabiera wyraźnych kształtów,
podróż zwiera szeregi i krzepnie. Hotel Paris i stojąca
obok miniwieża są jakimś fantastycznym, a może raczej
fantasmagorycznym symbolem Europy Środkowej i jej
nieudacznych podróbek tej Europy prawdziwszej, tej,
której należy się miano Europy oryginalnej. Właściwie
w małej kopii wieży Eiffla w Svrčinovecu najbardziej dziwi
mnie to, że nie stoi w Polsce, bo ktoś, kto ją postawił,
musiał mieć jakieś polskie, szaleńcze, nieskrępowane
gustem poczucie estetyki. Zatem Svrčinovec jest moim
osobistym limes, półmetkiem podróży, premią specjalną
w tym powtarzającym się wyścigu na trasie Warszawa–
Budapeszt, a potem wreszcie autostrada z Żyliny do
Bratysławy, dwieście oswojonych, wiernych kilometrów,
często krótki postój na stacji benzynowej Slovnaftu na
colę lub kawę i wizyta w tamtejszej przystacyjnej restauracji,
bynajmniej nie w celach konsumpcyjnych, ale raczej
antropologicznych. Z jedzeniem doczekuję zawsze do
pierwszej na Węgrzech wielkiej stacji MOL w Mosonmagyaróvárze,
gdzie zjadam inicjacyjną zupę gulaszową,
a na stacji Slovnaftu obserwuję jedynie wiszące nad
barem wyblakłe, żółtobrązowe zdjęcia oferowanych potraw,
tych smutnych plastrów mięs w sosach z knedlikami
w rozmaitych konfiguracjach. Nigdy nie skusiła mnie ta
oferta, mimo iż często na tym etapie podróży głód już zaczyna
nieprzyjemnie wwiercać mi się w żołądek, a także
mimo iż czułem kilkakroć pokusę, by zmierzyć się z którymś
z tych nieapetycznych dań, w celach badawczych
ma się rozumieć, gdyż prowadzę czasami amatorskie
badania antropologiczne nad lokalnym jedzeniem. Ale
nigdy nie jem, dopijam colę lub kawę, wsiadam do samochodu
i dalej do Budapesztu, zmieniając tylko jeszcze ze
dwa albo trzy razy płyty w odtwarzaczu.
Najprzyjemniejszy jest ten odcinek od Bratysławy do
węgierskiej granicy, jakieś dziesięć kilometrów, po prawej
stronie leży już Austria ze swoimi strudlami, wiener
schnitzlami, ze swoim lukrem, pudrem i Mozartkugeln,
Wiedeń jest stamtąd o trzy kwadranse, wokół rozpościerają
się wielkie farmy wiatrowe, całe to pogranicze
austriacko-słowacko-węgierskie obsiane jest gigantycznymi
wiatrakami, które melancholijnie obracają się w zupełnej
ciszy, i to pierwszy znak, że oto wjeżdżam do
kraju przepojonego melancholią. Zatem mijam Bratysławę,
zostawiam najpierw po prawej stronie centrum
i bratysławski zamek na wzniesieniu, po lewej przesuwa
się Petržalka, monstrualna sypialnia bloków z wielkiej
płyty, zbliża się przejście graniczne w Rajka, opuszczone
budki strażników i zdjęte szlabany, nadchodzi finisz słowackiego
etapu mojego tour de Mitteleuropa. Od granicy
do Bratysławy jest tak blisko, że można by ostrzelać
Pozsony z artylerii, nie ruszając się z Węgier, pomyślałem
kiedyś. Zapewne nie ja jeden tak myślę, choć przecież
nie chciałbym, by ktoś zbombardował Bratysławę,
lecz czasami wyobrażam sobie jakichś węgierskich patriotów,
którzy spoglądają na słowacką stolicę z przydrożnego
baru przy autostradzie M15, gdzie sączą sobie
arany ászok albo borsodi, i rozmarzają się, widząc nad
nią w wyobraźni łuny ognia: w ich śnie Bratysława znów
staje się naprawdę Pozsony, a oni wjeżdżają do tego prawęgierskiego
miasta na białych koniach jak admirał Miklós
Horthy do Koszyc w 1938 roku.
No, faktycznie można by wyburzyć całą Petržalkę, tę
wielką betonową maciorę rozłożoną na prawym brzegu
Dunaju, tamtejszy Ursynów, w którym mieszka połowa
bratysławian. Byłem tam tylko raz, w restauracji Alcatraz
umiejscowionej na parterze jednego z długich, szarych
bloków, restauracji – jak nazwa nieomylnie wskazuje –
stylizowanej na więzienie. Siedziało się w ciemnej celi na
pryczy, przed sobą miało się duży stół, zdaje się, wiszący
na łańcuchach, choć może to jednak prycza na łańcuchach
wisiała, a na ten stół kelnerka donosiła monstrualne
porcje jedzenia, tak wielkie, że nawet na Węgrzech
rzadko gdzie takie widziałem, i było to wszystko razem
zupełnie surrealistyczne, a nade wszystko idiotyczne:
wielkie blokowisko, a na nim knajpa udająca więzienie.
Dlaczego ludzie znajdują przyjemność w jedzeniu obiadu
lub kolacji w knajpie stylizowanej na więzienie, nie rozumiałem,
zapewne idzie o to, że jest to więzienie, w którym
jedyną opresją jest męczeństwo żołądka i jest to opresja
przyjemna.
Po przekroczeniu granicy w Rajka zatrzymuję się zazwyczaj
od razu, aby kupić winietę na węgierskie autostrady,
zajeżdżam pod budynek, gdzie jest bar i okienko,
a z niego bezosobowa ręka wydaje owe elektroniczne
wydruki, wydruki, a nie naklejki na przednią szybę, których
później nie można oderwać, a po których zostają
tłuste plamy – oto pierwszy dowód na praktyczność Węgrów.
Kiedyś jednak zupełnie bezmyślnie podjechałem
z drugiej strony, gdzie swoje winietowe sprawy załatwiają
kierowcy tirów. Nie mogłem już zawrócić, więc wszedłem
w kolejkę spoconych, brzydkich i brzydko ubranych
mężczyzn w szaroburogranatowych tiszertach i bluzach,
w rozdeptanych sandałach albo plastikowych klapkach,
którzy nieustannie przemierzają Europę, wioząc w wielkich
ciężarówkach mirry, kadzidła i złota, tych heroicznych
żeglarzy autostrad, którzy muszą zdążyć ze swoimi
mięsami, owocami i warzywami na wyznaczony termin,
więc jadą uparcie i bez przystanków. Znalazłem się pośród
nich i pierwsza moja myśl brzmiała: tirówki to muszą
być bardzo zdesperowane kobiety. Wnętrze pachniało
kosmopolitycznym potem i nieświeżymi oddechami, kierowcy
wypełniali jakieś deklaracje, przyklejali znaczki
skarbowe na duże płachty papieru, wszystko w zasadzie
szło sprawnie, ale jednocześnie w tym tłustym od parującego
brudu powietrzu czuło się wyraźną wrogość,
narastające napięcie, frustrację urzędników i nienawiść
kierowców. Przy jednym z okienek eksplodowała właśnie
międzynarodowa kłótnia, węgierski urzędnik wrzeszczał
po węgiersku, turecki kierowca tira po turecku, Węgier
nazywał Turka idiotą, kretynem, a nawet chyba chujem,
bo nie udało mu się wcześniej wyklarować w normalnych
węgierskich słowach, co tamten powinien wypełnić
albo ile zapłacić, Turek bluzgał po swojemu, czego oczywiście
nie rozumiałem, ale nie miałem wątpliwości, że
bluzga, tak oto wielki konflikt węgiersko-turecki sprzed
setek lat wracał jako groteskowa kłótnia na przejściu
granicznym, ale tym razem zwycięstwo było po węgierskiej
stronie, następowała symboliczna zemsta za półtora
wieku osmańskiej okupacji. Turek bluzgał nadal, ale już
ciszej, i coś tam wypełniał w odpowiednim formularzu,
a w oczach urzędnika jaśniał triumf kulturowy.
(...)