Smak kwiatów pomarańczy

Rozmowy o kuchni i kulturze

Tessa Capponi-Borawska, Agnieszka Drotkiewicz

Smak kwiatów pomarańczy

Rozmowy o kuchni i kulturze

fragment

Agnieszka Drotkiewicz: Porozmawiajmy o kuchni w rozumieniu pomieszczenia – jak zmieniały się jej położenie, wygląd, a także funkcja.

 

Tessa Capponi-Borawska: Kiedy opowiadałam o tym moim studentom, zaczynałam od wytłumaczenia im, jak wyglądał dom kupca w średniowiecznych miastach we Włoszech. Kuchnia była zawsze położona na jego najwyższym piętrze. Tak samo jest to rozwiązane w czternastowiecznym Palazzo Davanzati we Florencji. Obecnie znajduje się tam muzeum wnętrz, warto odwiedzić to miejsce.

 

Dlaczego tak budowano?

 

            Najwyższe piętra najczęściej były zbudowane z drewna. W kuchni palono w piecach, istniało więc ryzyko zaprószenia ognia i pożaru. Uważano, że skoro płomienie buchają w górę, bezpieczniej będzie umieścić kuchnię na ostatniej kondygnacji – w razie pożaru spali się tylko jedno piętro. Poza tym kuchenne zapachy nie rozprzestrzeniały się dzięki temu po całym domu. W średniowiecznych domach kupieckich na najniższym piętrze, tym, które wychodzi na ulicę, mieściły się sklep oraz skład, pomieszczenia mieszkalne znajdowały się na pierwszym i drugim piętrze, a dopiero na trzecim, ostatnim, urządzano pomieszczenie kuchenne z paleniskami.

            Inaczej myśleli architekci pałaców renesansowych. Dobrym przykładem jest pałac rodu Montefeltro w Urbino – ogromne pomieszczenia kuchenne znajdują się tu nawet nie na parterze, tylko na półpiętrze pod parterem, obok stajni. Od tego momentu zaczynamy obserwować tendencję do sytuowania kuchni na niższych piętrach. W związku z tym pojawiają się rozmaite konstrukcje wind, które służyły do transportowania dań z kuchni do jadalni. W filmie Viscontiego Ludwik, o królu Ludwiku Bawarskim, jest bardzo piękna scena: w pewnym momencie otwiera się podłoga i wyłania się nakryty stół.

            Nie zawsze jednak kuchnia była na dole. Znaczna część dzieciństwa upłynęła mi w dwóch domach na wsi – w moim rodzinnym w Calcinai i w willi naszych bliskich przyjaciół – Vignamaggio, gdzie bywałam bardzo często. W obu domach główna kuchnia znajdowała się na górze, na ostatnim piętrze. Posiłki wysyłano na dół (w Calcinai prosto do jadalni, w willi Vignamaggio do tak zwanego office, czyli do pomieszczenia gospodarczego obok sali jadalnej) małą windą ręczną (w Calcinai istnieje do dzisiaj). W Calcinai są zresztą dwie kuchnie: jedna na górze, a druga, czeladna, na dole. Moja babcia, która mieszkała w naszym pałacu we Florencji, też miała kuchnię na górze, na półpiętrze, i stamtąd kucharka wysyłała windą posiłki na dół.

            Wracając do historii – po rewolucji francuskiej oraz w następstwie rewolucji przemysłowej ludzie zaczynają masowo mieszkać w miastach, dochodzi do tego ewolucja budownictwa: mieszkania w kamienicach stają się bardzo popularne, szczególnie w drugiej połowie XIX wieku. W przypadku zamożnego mieszczaństwa są bardzo obszerne. Kuchnia zajmuje w nich osobną część, ma własne wejście z oddzielnej klatki schodowej, tak zwane wejście kuchenne lub służbowe. Nie powinna znajdować się daleko od jadalni, ale jest zarazem „pomieszczeniem wstydliwym”, nieeksponowanym, wybitnie funkcjonalnym, w którym ważne są przede wszystkim sprzęt i przestrzeń, bo trzeba pamiętać, że w wielkich domach w kuchni pracował nie tylko kucharz, ale też cała grupa podkuchennych. Dopiero po drugiej wojnie światowej zaczynamy obserwować ewolucję przestrzeni kuchennej. Jest to ewolucja bardzo powolna, bo na dobrą sprawę do lat siedemdziesiątych na Zachodzie kuchnia nadal nie jest miejscem, któremu poświęca się wiele uwagi. Ma być po prostu użyteczna.

 

Kiedyś mieszkałam krótko w takim pięknym, ogromnym wiedeńskim mieszkaniu w starej kamienicy, gdzie i kuchnia, i łazienka były dość obskurne, a pokoje bardzo luksusowe. Później ten sam kontrast zauważyłam w filmie Wernera Schroetera Malina, ekranizacji powieści Ingeborg Bachmann. Główna bohaterka, grana przez Isabelle Huppert, porusza się po pięknych pokojach swojego mieszkania, nawet wydaje w nich bal, podczas gdy jej kuchnia, w której pije poranną kawę, jest zupełnie niereprezentacyjna.

 

            Zapytałam mojego syna Zygmunta, który jest architektem, o przestrzeń kuchni w powojennej architekturze mieszkaniowej Włoch. Powiedział tak: „Obecnie we Włoszech bardzo modna jest koncepcja otwartej kuchni i niemal każdy deklaruje chęć posiadania takiej przestrzeni w domu. Nie zawsze tak było. W domach, apartamentowcach, a nawet w mieszkalnictwie socjalnym kuchnie były w ogromnej większości zamknięte. To, że w projektach dla bogatej burżuazji z lat pięćdziesiątych, sześćdziesiątych i siedemdziesiątych takich architektów jak Luigi Caccia Dominioni, Vico Magistretti czy Gio Ponti kuchnie miały nadal służbówki, nikogo nie dziwiło. Niesamowite jest jednak to, że nawet w budownictwie socjalnym, jak na przykład w projekcie Adalberta Libery w dzielnicy Tuscolano w Rzymie (kręcono tam Mamma Roma Pasoliniego), gdzie mieszkania miały ograniczony metraż, zawsze starano się wydzielić oddzielną przestrzeń dla kuchni. W tych pierwszych gotowała gosposia, w drugich – matka lub żona. Gotowanie było domeną jednej płci, a najczęściej jednej osoby. Wydaje mi się, że zwrot w stronę tak zwanego open space nastąpi dopiero, gdy gotowanie stanie się codziennym elementem współżycia wszystkich albo większości członków rodziny. U bogatszych upada też koncepcja oddzielnej jadalni. Preferuje się jedną wielką przestrzeń zamiast wielu oddzielnych”.

 

W Polsce poza założeniami budownictwa powojennego (między innymi z tak zwanymi ślepymi kuchniami w blokach) na pejzaż architektoniczny wpłynęło też dzielenie mieszkań w dawnych kamienicach czynszowych – nierzadko w każdym pokoju mieszkała inna rodzina, trzeba więc było adaptować pozostałą przestrzeń do nowych potrzeb, aranżować kuchenki w korytarzach, wnękach, wszędzie, gdzie się dało.

 

            W pewnym momencie do Europy Zachodniej docierają wpływy ze Stanów Zjednoczonych, nowy model życia rodzinnego, w którym posiłki spożywa się w kuchni. Wielkość mieszkania po prostu nie pozwalała na to, aby mieć oddzielny salon, jadalnię i kuchnię. Coraz częściej jada się więc w tym samym pomieszczeniu, w którym się gotuje, w związku z czym zaczyna ono pełnić coraz więcej funkcji społecznych, między innymi przyjmuje się w nim gości. Istotna zatem jest już nie tylko funkcja użytkowa kuchni, ale i to, żeby można było w niej przyjemnie spędzać czas. W konsekwencji coraz większą uwagę zwraca się na aspekt estetyczny – na to, jak wyglądają szafki, jakiego są koloru i tak dalej. To wszystko zmierza do uczynienia kuchni centralnym punktem domu. W czasach nam bliższych kuchnia zajmuje coraz większą część mieszkania, nieraz anektuje salon. Zdarzają się mieszkania, w których tak zwana część otwarta jest dominująca.

 

Jest pewien styl wspólny dla wielu takich przestrzeni, prawda?

 

            Zdecydowanie – często spotykamy kuchnie bardzo ascetyczne, jest to przestrzeń high-tech, w której ustawione są różne maszyny i roboty. Prawdopodobnie nikt ich nie używa, służą one tylko jako swoista współczesna dekoracja, Kitchen Aid.

 

KitchenAid, lodówka Smeg – to takie współczesne insygnia.

 

            Kosztują majątek ze względu na design, a nie na funkcję. Widziałam takie superdrogie lodówki, w środku stały trzy szampany i lakier do paznokci. To daje do myślenia

 

(…) Myślę też, że jednym z powodów popularności programów Nigelli Lawson było to, że ona otwierała swoją lodówkę. Naturalnie, że chodziło o product placement, ale można było sprawić sobie voyeurystyczną przyjemność, patrząc na jej musztardy i krem kasztanowy… Wróćmy jednak do urządzania kuchni!

 

            Zdarzają się też kuchnie z ogromnymi wyspami i z okapami pośrodku. Muszę zaznaczyć, że kuchnia środkowa, czyli kuchnia z wyspą, nie jest wynalazkiem współczesnym. Możemy znaleźć rysunki takich wnętrz w traktacie zatytułowanym Opera sławnego renesansowego kucharza Bartolomea Scappiego. Dzisiaj podkreślany jest jej aspekt architektoniczno-dekoracyjny, ale trzeba pamiętać, że wyspa ma wymiar wybitnie praktyczny: można się kręcić dookoła, mniej przeszkadzać, mieszać z każdej strony… Ja mam wyspę w kuchni i jestem z tego powodu bardzo szczęśliwa.

            Ciekawa jest fascynacja technologią oraz fakt, że przestrzeń kuchenna w pewnym sensie dyktuje styl naszego biesiadowania, naszego życia we wspólnocie. Już nie ma bariery, nie ma niespodzianki. Kiedyś otwierały się drzwi jadalni, wchodzili kamerdynerzy, wnosili tace. Jeśli byłam gościem, nie wiedziałam, co będzie pod przykrywą. To, co oni mi prezentowali, było gotowe, skończone, piękne. Tak samo było w tradycyjnej restauracji. Dziś coraz częściej znika moment zaskoczenia, niespodzianki, ponieważ kuchnia jest otwarta nie tylko w wielu domach, ale i w licznych restauracjach, gdzie możemy być świadkami pracy kucharza. Element niespodzianki został zatem zastąpiony przez element współuczestnictwa. Nie twierdzę, że jedno jest lepsze od drugiego. Poza tym wciąż istnieją tradycyjne restauracje, a także domy, w których kuchnia jest osobnym pomieszczeniem, a jedzenie podawane jest jako skończony produkt. Ale rzeczywiście trzeba przyznać, że coraz więcej ludzi budujących sobie domy chce mieć właśnie taką otwartą przestrzeń do gotowania. Ta przestrzeń pociąga za sobą zmiany w przebiegu spotkania towarzyskiego. Coraz bardziej odchodzą w niepamięć (choć jeszcze się zdarzają, ale bardziej w moim pokoleniu niż w pokoleniu moich dzieci) spotkania, podczas których przed kolacją jest drink w salonie, a potem goście są zapraszani do stołu i zaczyna się podawanie potraw, danie po daniu. Młodzi ludzie raczej zapraszają gości do współuczestnictwa, pomagania – choćby to uczestnictwo miało wyrażać się jedynie w patrzeniu na to, co gospodarz przygotowuje, a potem we wspólnym jedzeniu. To jest ta zmiana odzwierciedlona w nowej architekturze kuchni. Każdy gość może być uczestnikiem, każdy może patrzeć i pomagać.

 

Otwarta kuchnia wpływa też na wybór tego, co ugotujesz. Jeśli w tym samym pomieszczeniu, w którym gotujesz, trzymasz książki, jeśli stoi tam kanapa, to nie będziesz miała problemu z robieniem sałatek czy makaronu, ale zastanowisz się już kilka razy, zanim zaczniesz smażyć rybę, gotować rosół albo kiszoną kapustę… Myślę, że otwarte kuchnie są jednym z czynników zmiany kulinarnych upodobań: „Nie chcę chodzić w płaszczu pachnącym smażonym tłuszczem, więc nie smażę placków!”.

 

            Trzeba mieć dobry wyciąg! Ale faktycznie nie ma aż tak dobrego, który by pochłonął wszystkie zapachy.

            Z tego, o czym powiedziałaś, wynika kolejny trend we współczesnym budownictwie – zanikanie przestrzeni kuchennej. Zanika ona albo dlatego, że młodzież mieszkająca w dużych miastach i pracująca zawodowo nie gotuje w domu, tylko jada na mieście, albo dlatego, że młodzież chce mieć swoje gniazdko absolutnie sterylne. Odwiedzałam takie miejsca. To domy, w których nawet zapach gotowanego mleka może przeszkadzać. Podkreślam: nie spalonego, tylko gotowanego, a to jest różnica. Zapach rosołu, skądinąd piękny, zapach jakiegokolwiek gotowanego jedzenia jest tam niepożądany. Dom staje się miejscem, gdzie się śpi, myje, pracuje – ale nie je. Coraz więcej osób nie czuje potrzeby spożywania posiłków w domu, woli się stołować gdzie indziej. Zobacz, jakie ciekawe koło zatacza miejsce kuchni w przestrzeni domowej – z jednej strony podejście do jedzenia jest dziś więcej niż hedonistyczne, a z drugiej kuchnia, która była chowana na końcu mieszkania, która była miejscem wstydliwym, we współczesności jest kompletnie wypierana…

 

Pozostaje jako symulakrum. Bo jednak najczęściej w tych mieszkaniach, w których się nie gotuje, kuchnie jako takie są, jest lodówka, która zazwyczaj świeci pustką – o czym już mówiłyśmy – a kuchnia jest ładną płytą, blatem marmurowym, czymś w rodzaju pięknej kobiety bez skazy, ale i bez życia. Takie trompe-l’œil.

 

            Trompe-l’œil – malarstwo dające złudzenie, iluzję rzeczywistości, wywołujące wrażenie czegoś trójwymiarowego przedstawionego na dwuwymiarowym.

            Wiesz, z czego to oddalanie się od rzeczywistości może także wynikać? Pamiętasz, jak kiedyś rozmawiałyśmy o dietach, o przekonaniu, że my body is my temple? Z tym wiąże się potrzeba czystości, niechęć do tego, aby świątynia mojego ciała była zakłócana. Obiektywnie trzeba powiedzieć, że gotowanie to nie zawsze tylko piękne zapachy, czasami też nieprzyjemne. Tymczasem jesteśmy cywilizacją, która korzysta z coraz bardziej przetworzonych produktów. Sama przyznaję: nie potrafię oskubać drobiu, sprawić ryby ani żadnych innych zwierząt.

 

Im bardziej rozwinięte społeczeństwo, tym ten proces sięga dalej: w sklepach można kupić nie tylko wyfiletowane ryby, ale i obrane warzywa pokrojone w kawałki, a w Szwajcarii nawet jajka ugotowane na twardo. I jest jeszcze jedno nowe zjawisko, w moim odczuciu ciekawe z filozoficznego punktu widzenia, czyli jedzenie o smaku innego jedzenia: lody o smaku szarlotki, jogurt o smaku naleśników crêpes Suzette, herbata rooibos o smaku tiramisu.

To jak zagadka logiczna! Chcę jeszcze wspomnieć o trendzie kulinarnego ready made, który zaobserwowałam w Paryżu. Z jednej strony w sklepie samoobsługowym dostaniemy mniej lub bardziej doskonałe wariacje na temat kuchni francuskiej i frankofońskiej (kuskus, tabbouleh, blanquette de veau), a jednocześnie z typowymi produktami ze sklepu robi się to, co Marcel Duchamp robił z kołem rowerowym czy pisuarem – poprzez swój gest twórczy podnosił je do rangi sztuki. I tak, z kawy zbożowej Ricoré robi się granitę, z przecieru dla dzieci Nestlé – suflet, z herbatników Pépito – lody. Przepisy można znaleźć w serii miniksiążeczek Les 30 recettes cultes wydaw nictwaMarabout.

 

            Ja mam książkę, z której często korzystałam i korzystam – to Recettes inavouables wydawnictwa Hachette. Są szybkie, łatwe do wykonania i – o zgrozo! – wykorzystują półprodukty. Podam przykład: dip cebulowy to twaróg zmieszany z zupą cebulową w proszku (śmiech).

            Nie każdy ma chęć do gotowania, nie każdy jest dobrym kucharzem, są ludzie, którzy tego nie znoszą. Mimo to uważam, że w każdym domu powinien być choćby jeden palnik, żeby móc ugotować sobie jajko na miękko, powinny być też sztućce i miska do sałaty, żeby kiedy kupisz ją sobie gotową, już oczyszczoną, mieć gdzie doprawić ją oliwą. Wraz z zanikaniem przestrzeni kuchennej powoli zanika także poczucie, że wspólne posiłki są wartością. Ludzie jedzą przed tele wizorem, na stojąco, przed komputerem, zajmując się różnymi innymi rzeczami. Przeżyłam spore zaskoczenie, kiedy zobaczyłam, że w domach różnych ludzi, u których ostatnio byłam, nie ma stołu! Jest biurko do pracy, ale nie ma stołu do jedzenia. Więc jeśli nawet ktoś już coś ugotuje, to potem każdy siedzi na swoim fotelu i je, trzymając talerz na kolanach…

            Ja bym to pociągnęła jeszcze dalej. Kiedyś miejscami, których się nie pokazywało, do których się nie przywiązywało zbyt dużej wagi, były zarówno kuchnia, jak i łazienka. Oba te pomieszczenia musiały być użyteczne, ale niekoniecznie piękne, łazienki nawet w eleganckich mieszkaniach bywały obskurne. Potrzeby architektoniczne podążają za pewnym poczuciem estetycznym związanym z ciałem. Podczas gdy kuchnia znika, łazienka staje się coraz większa!

 

À propos jednego palnika, o którym mówiłaś, że warto go mieć, żeby móc sobie ugotować jajko, ja go postrzegam trochę jak apteczkę pierwszej pomocy. W 2013 roku napisałam felieton do ówczesnego „Przekroju” pod tytułem Gotować i opatrywać rany. Pisałam tak:  „Szczerze mówiąc, chciałam to zrobić od 2000 roku. Od kiedy zobaczyłam film Wszystko o mojej matce Almodóvara. Pamiętają Państwo tę scenę, w której Agrado zostaje napadnięta i pobita, i następną, kiedy Manuela opatruje jej rany i przygotowuje wyszukane śniadanie? No właśnie. Chciałam być taka jak Manuela. Umieć gotować i opatrywać rany.

»Zastanawiam się, czy powinniśmy traktować obowiązek gotowania jako imperatyw moralny« – pisze Anthony Bourdain w tekście Cnota. Zaraz potem dodaje, że tak, ponieważ »zdolność do sprawnego nakarmienia samego siebie i kilku innych osób powinna być wpajana każdemu mężczyźnie i każdej kobiecie jako elementarna umiejętność«”. Anthony Bourdain w cytowanym przeze mnie tekście pisał też, że każdy człowiek powinien umieć zrobić omlet: „Proces przyrządzania omleta to nie tylko technika, ale również metoda doskonalenia osobowości. Zdobywając umiejętność przyrządzania omleta, człowiek siłą rzeczy uczy się wrażliwości, rozpoznając, co się dzieje na patelni, i właściwie na to reagując”.

Bardzo przemawia do mnie takie przekonanie, że każdy powinien umieć zrobić omlet czy zupę po to, żeby umieć przetrwać, kiedy nikt nie może nam tego jedzenia dostarczyć, a także żeby umieć o kogoś zadbać. Porównałabym to do apteczki pierwszej pomocy: umiejętności poradzenia sobie i zarazem okiełznania żywiołu na własny użytek, bo mamy przecież w gotowaniu żywioły (ogień, wodę). Wydaje mi się, że w filozoficznym wymiarze daje nam to poczucie, że nie jesteśmy zupełnie bezbronni, że mimo wszystko coś od nas zależy…

 

            To jest ciekawy punkt widzenia. Coś w tym jest. Opowiem Ci o mojej babci, która nie potrafiła ugotować nawet jajka na miękko, po prostu nie wiedziała, jak to się robi. Pamiętam z dzieciństwa, że miała zwyczaj wynajmować dla siebie dom nad morzem przez dwa letnie miesiące. W ostatnich latach przychodziła do niego rano pani, która sprzątała. Zostawiała też babci zupę do podgrzania pod wieczór. Ponieważ babcia nie potrafiła nawet włączyć gazu, nalewała do wanny gorącej wody, wstawiała w nią garnek z zupą i w ten sposób ją podgrzewała.

            W literaturze można znaleźć ciekawie opisaną bezradność osób, które zawsze miały wszystko podane, a kiedy przychodzi moment choroby i zostają same, nie wiedzą, co robić. Tak więc to rzeczywiście bardzo ważne, aby mieć kontrolę nad żywiołem, choćby w minimalnym wymiarze.

 

To trochę wiąże się też z odchodzącymi (na szczęście!), ale wciąż obecnymi kliszami na temat tego, co jest „męskie”, a co „kobiece”. Jakiś czas temu odwiedzałam dom profesorski, w którym pan domu był wręcz dumny z faktu, że nie umie nawet włączyć czajnika elektrycznego, od tego jest żona. To mnie zaszokowało, bo myślałam, że macho żarty typu „ja nawet wodę na herbatę przypalam” odeszły już do lamusa.

 

            Wobec tego opowiem Ci jeszcze jedną historię rodzinną. Mój dziadek, który był marynarzem, świetnie gotował, w przeciwieństwie do swojej żony, która jak już wspominałam, nie potrafiła nawet ugotować jajka ani podgrzać zupy. Mieli jednego syna, mojego ojca, który nie ma zielonego pojęcia o kuchni. Ale on nie jest z tego dumny, po prostu nikt go nie nauczył, jedzenie miał zawsze podawane. Lubi jeść, jednak nie przyszłoby mu do głowy, aby zainteresować się procedurami kuchennymi. Myślę, że to może być również kwestia pokoleniowa. Chociaż też niekoniecznie, bo jeden mój brat dobrze gotuje, a drugi, choć bardzo lubi jeść, do garów się nie zbliża.

            Sądzę, że pewną rolę odgrywa także współmałżonek – czasami żona nie wymaga, by mąż próbował gotować, ponieważ woli robić wszystko sama, żeby nikt jej nie zawracał głowy. Na pewno było tak z moją mamą, która mówiła: „No, czego jeszcze mam go nauczyć?”. Kiedyś zdarzyła się taka historia: mama musiała wyjechać na parę dni i zostałam sama z ojcem. Byłam już dwudziestokilkuletnią kobietą, wieczorem szłam na koncert, bez taty. Wychodząc, powiedziałam: „Tato, usmaż sobie jajko”, a on na to: „Nie potrafię”. Wyjaśniłam mu, jak to zrobić, ale niestety wszystko pokręcił: wrzucił kostkę masła do garnuszka i na takie ledwo roztopione, jeszcze letnie masło wbił jajko, które smażył jakieś pół godziny… Rano był zielony na twarzy!

 

To ciekawe, co powiedziałaś: że czasami jedna strona nie chce, żeby druga uczyła się gotować. Gotowanie to z jednej strony wysiłek, ale z drugiej także rodzaj władzy: „To ja decyduję o tym, co zjemy”. I ta władza może być dzierżona zarówno przez kobietę, jak i przez mężczyznę.

 

            Oczywiście. Widzę to u różnych par, w których oboje gotują – ich gotowanie to często walka. Chociaż to w pewnym sensie urocze, kiedy rodzina gotuje razem; ja lepiej się czuję, gdy jestem w kuchni sama. Nie wiem, czy bardziej chodzi mi o władzę, czy o skupienie. Ale nie ulega wątpliwości, że kiedy sama gotujesz i sama podajesz, masz pewne poczucie władzy. Powiem więcej: kiedy dzielisz – jesteś panią sytuacji. Zwrócił na to uwagę nasz bliski przyjaciel, ksiądz, Polak, który kiedyś mieszkał we Włoszech. Gdy przychodzi do nas na kolację i ja rozdzielam makaron, patrzy na mnie i mówi: „No to jednak jesteś włoską matką, która decyduje kto, ile i w jakiej kolejności” (śmiech).

 

Odeszłyśmy trochę od wyglądu kuchni, a ja chciałabym jeszcze porozmawiać chwilę o jej wystroju. Lata siedemdziesiąte w Polsce to czasy, w których w kuchni pożądana była „przytulność”. Osiągano ją na różne sposoby, na przykład przez wykładanie ścian boazerią, trochę jak na statku (w boazerię jednak wchodziły zapachy, a w blokach także karaluchy, przy okazji remontów widać nieraz te zerwane boazerie na śmietnikach). Poza tym nie brakowało też elementów rustykalnych. Często w tych maleńkich kuchniach w blokach wisiały na ścianach malowane talerze, tak zwane włocławki, albo suszone zioła, taka „wiejskość”.

 

            Pamiętam to doskonale i myślę, że było to podyktowane także tym, że znalezienie materiałów wykończeniowych graniczyło z cudem… A potem, w czasie transformacji, jaskrawość kolorów: żółcie, czerwienie, fiolety… Jaskrawość kolorów pojawiła się we Włoszech już w latach siedemdziesiątych. Typowe połączenia tamtego okresu to kuchnia jaskrawopomarańczowa, salon zielony…

 

Skoro mówimy o kuchni i estetyce – przecież Włochy to kolebka designu.

 

            Choćby słynny Alessi! Design to zjawisko, w którym upatruję genialność Włochów. Rynek zalewany jest przez design skandynawski, bardzo dobry i w niektórych swoich formach bardzo dostępny, uważam jednak, że Włosi mają to, co nazywamy la marcia in più – jeden bieg więcej. Alessi jest najlepszym tego dowodem.

            Mogę podać kilka innych przykładów świetnego designu włoskiego poza Alessim. Na przykład mój przyjaciel z młodości, florentyńczyk Mario Luca Giusti, który parę lat temu wymyślił i zaczął produkować naczynia z syntetycznego kryształu, tworzywa wyglądającego jak szkło. Nieprawdopodobnie piękne karafki, kielichy, patery, talerze, salaterki stały się bardzo modne i pożądane – są bardzo kolorowe, zabawne. On zbił na tym fortunę. To nie jest zwykły plastik, tylko bardzo dobre sztuczne tworzywo, wdzięczne, estetyczne.

            A innym przykładem niech będą stare manufaktury porcelanowe czy fajansowe we Włoszech, myślę przede wszystkim o manufakturze Doccia. To absolutne dzieła sztuki!

            Sama od paru miesięcy szukam talerzy na co dzień, które nie byłyby białe, proste, minimalistyczne. Bardzo bym chciała takie, które można włożyć do zmywarki, i żeby nie był to Bolesławiec, który kosztuje majątek. Szukam w internecie i widzę, że w Polsce produkuje się bardzo dużo, z tym że osiemdziesiąt procent to przykłady fatalnego gustu, a pozostałe dwadzieścia procent jest w większości z importu (IKEA, Duka).

 

Rozmawiałam kiedyś z Danką Gotfryd, która razem z mężem tworzyła tandem najsławniejszych dentystów w Berlinie Zachodnim. Oboje kolekcjonują sztukę, przyjaźnią się z artystami. Mają dwa domy – jeden w Berlinie, drugi w Ligurii. Oba są przepięknie urządzone, Danka urządzała je sama, bez pomocy dekoratora. Zapytałam ją, jak uczyła się dobrego smaku, jak wyrabiała sobie gust. Powiedziała, że patrząc na piękno.

 

            No właśnie, poczucie piękna to nie tylko kwestia indywidualna, ale przekazywana z pokolenia na pokolenie. Myślę, że na włoski geniusz związany z designem składa się z jednej strony bardzo uważne obserwowanie przyrody, a z drugiej obserwowanie tego, co powstało w sztuce na przestrzeni wieków.

 

Owszem, naczynia Mario Luca Giusti wyglądają zupełnie jak wyjęte z dawnych martwych natur!          

 

            Ważna jest też ciągłość, o której można mówić na przykładzie manufaktur fajansowych, których szczególnie dużo znajduje się na południu Włoch, koło Amalfi. Wytwarza się w nich zupełnie niesamowite ceramiki!

            Manufaktura florencka Richard Ginori ma swoją fabrykę w Doccia od XVIII wieku. Jakież to są piękne rzeczy! Kwintesencja dobrego smaku. Bardzo podobają mi się też ręcznie malowane węgierskie talerze Herend. Dla mnie estetyka talerza jest bardzo ważna. Niedawno dostałam od mamy angielski serwis w maślanym kolorze, przepiękny.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.