Widziałem ją tej nocy

Widziałem ją tej nocy, jakby była żywa. Szła przez środek
baraku, między pryczami, na których spokojnie spali moi
towarzysze. Zatrzymała się obok mojego posłania, przez
chwilę wpatrywała się we mnie zamyślonym, trochę nieobecnym
wzrokiem, jak zawsze, kiedy nie mogła spać i snuła
się po naszym mariborskim mieszkaniu, postała moment
przy oknie, przysiadła na pryczy i znów podeszła do okna.
Co się dzieje, Stevo? spytała. Ty też nie możesz zasnąć?
Jej głos był cichy, głęboki, prawie jak głos mężczyzny, wydawał
się przytłumiony i nieobecny jak jej spojrzenie. Zdziwiłem
się, bo przecież go znałem, to był jej głos, na pewno
ten, który z czasem zgubił się gdzieś bardzo daleko. W każdej
chwili bez trudu mogłem przywołać jej postać, jej oczy,
włosy, usta, tak, nawet ciało, zmęczone obok mnie, ale nie
mogłem usłyszeć jej głosu. Kiedy długo nie widzi się jakiejś
osoby, najpierw znika jej głos, zapominamy, jak brzmi,
jaką miał barwę i natężenie. Bardzo długo jej nie widziałem,
jak długo? Co najmniej siedem lat. Ciarki przeszły mi po
grzbiecie. Była ostatnia noc maja, powoli kończyła się wiosna
strasznego roku czterdziestego piątego, i chociaż na dworze
było ciepło, a w baraku panował zaduch rozgrzanych,
spoconych ciał śpiących mężczyzn, na tę myśl poczułem
zimny dreszcz. Siedem lat. „Gdy siedem długich, długich lat
minie, znów chłopiec będzie przy swej dziewczynie”, śpiewała
kiedyś moja Veronika. Bardzo lubiła tę słoweńską piosenkę
ludową i nuciła ją, kiedy była smutna, z tym samym
nieobecnym spojrzeniem, jakim patrzyła na mnie tej nocy.
„I tylko dobry Bóg wie to w niebie, kiedy minie lat siedem
bez ciebie”. Chciałem powiedzieć: dobrze, że przyszłaś, chociaż
dopiero po siedmiu latach, Vranac cały czas jest ze mną,
chciałem powiedzieć: jeśli masz ochotę go zobaczyć, jest tam,
za ogrodzeniem, razem z końmi innych oficerów, miewa się
całkiem nieźle, może biegać po łące, nie musi stać w stajni,
ma dobre towarzystwo, choć brakuje mu twojej ręki… tak
jak mnie, chciałem powiedzieć, ale głos uwiązł mi w gardle
i zamiast słów, które chciałem powiedzieć, z moich ust wydobywały
się tylko jakieś niewyraźne, chrapliwe dźwięki.
Myślałem, że mieszkasz w zamku u podnóża gór, chciałem
powiedzieć, a czy jeździsz tam trochę konno? Wyciągnąłem
rękę, żeby dotknąć jej włosów, ale się odsunęła, pójdę
już, wyszeptała, przecież wiesz, Stevo, że nie mogę zostać.
Wiedziałem, że nie może, jak nie mogła zostać siedem
lat temu, kiedy na zawsze odeszła z naszego mariborskiego
mieszkania. Skoro nie mogła zostać tam, jak mogłaby zostać
tutaj, w baraku obozu jenieckiego, wśród śpiących oficerów
królewskiego wojska, nad którymi czuwa wisząca na ścianie
przy drzwiach fotografia młodego króla w mundurze
porucznika gwardii, z ręką na szabli, fotografia króla, który
został bez królestwa, wśród swoich wiernych żołnierzy, którzy
zostali bez ojczyzny. Gdzieś głośno zarżał koń, przysiągłbym,
że to Vranac, może do niego też zaszła, jak wtedy, gdy
odchodziła na zawsze, może zarżał z radości, kiedy poczuł
ją obok siebie, kiedy położyła dłoń na jego nozdrzach – jak
to robiła w dawnych czasach – i powiedziała: Vranac, zaraz
cię osiodłam.
To wszystko działo się w nocy, teraz jest ranek i żołnierze
w całym obozie szykują się na poranny apel, żeby oddać
hołd fladze. Wciąż jeszcze co rano wciągamy flagę na maszt,
wojsko bez broni, przy bramie angielscy żołnierze przestępują
z nogi na nogę i ze znudzeniem obserwują poranną
krzątaninę rozbrojonych żołnierzy armii królewskiej, którzy
wychodzą z namiotów, oficerów ulokowanych w barakach,
cały czas gotowych do przejścia przez słoweńskie góry
i do walki w głębi kraju, w mrocznych lasach Bośni, gdzie
według docierających do nas komunikatów rosną w siłę
oddziały walczące z komunistyczną władzą. A ja patrzę na
swoją twarz w lustrze i wiem, że nie ma już niczego, nie ma
Veroniki, nie ma króla, nie ma Jugosławii, świat rozpadł się
na kawałki jak to popękane lustro, z którego spoglądają na
mnie fragmenty mojej nieogolonej twarzy. Nie chce mi się
namydlić i ogolić, zapiąć pasa, doprowadzić się do porządku
i pójść na plac apelowy, patrzę w tę twarz, nad którą tej nocy
pochyliła się Veronika, i zadaję sobie pytanie, czy mogła
mnie rozpoznać. Czy to wciąż jestem ja, Stevan Radovanović,
major, dowódca szwadronu pierwszej brygady, dawniej
kapitan Drawskiej Dywizji, którego w Mariborze zostawiła
żona, z czego żołnierze śmiali się za jego plecami. Teraz nikt
z niego nie drwi, nikt z nikogo się nie śmieje, bo nikomu nie
jest do śmiechu, teraz wszyscy są godni litości, rozbita armia,
którą przepędziły z ojczyzny nieznające się na uzbrojeniu
i taktyce komunistyczne dzikusy, czy to wciąż moja twarz,
te oczy, ten nos, policzki, poprzecinane rysami posklejanego
lustra, które wisi na ścianie umywalni w baraku? Oczy
podkrążone od nieprzespanych nocy wyglądają jak dwa
sińce, siwe pasma włosów na skroniach, rozszarpane wargi
i czarna dziura w rzędzie pożółkłych zębów. W tej dziurze
był ząb, jeszcze miesiąc temu, kiedy w ścianę wiejskiej
chaty trafił pocisk wystrzelony gdzieś w górach nad Idriją
i odłamek kamienia albo żelaza trafił mnie prosto w usta,
w jednej chwili zalałem się krwią, ale gdy doszedłem do
siebie i starłem krew, okazało się, chwała Bogu, że straciłem
tylko przedni ząb, wargi miałem porządnie poranione, teraz
są jedynie popękane, no więc straciłem tylko przedni ząb,
gdzieś niedaleko włoskiej granicy, kiedy wycofywaliśmy się
w jej kierunku, żeby zgodnie z rozkazem się przegrupować
i zgodnie z rozkazem ponownie przystąpić do ataku, potem
jednak, koło miejscowości Palmanova, musieliśmy się poddać
Anglikom. Nie mieliśmy wyboru, choć wiedzieliśmy, że
są naszymi sojusznikami i że wspólnie zaatakujemy komunistów.
Jeszcze przez kilka dni nosiliśmy broń, później kazano
nam ją oddać, czyli pozwolić, żeby angielscy żołnierze
haniebnie nas rozbroili; oficerom honorowo pozostawili pistolety
bez amunicji, lecz parę dni temu zabrali i to, ostatnią
oznakę godności, nie jesteśmy już wojskiem, to koniec, finis
Królestwa Jugosławii, koniec świata.
(...)